Poreklo Arbanasa (1)

U srcu stare Srbije

Kosovo i Metohija su jedna celina koja se prirodno prožimala etnički, i istorijski-geografski su nedeljivi

Prostori Kosova i Metohije kao središte Stare Srbije, su sveta zemlja za sve Srbe ma na kom meridijanu ove planete da žive, a danas kao deo južne Srbije uvek su bili međaši u izgrađivanju nacionalne svesti kod Srba. Za ove prostore vezana je srpska istorija, kultura, predanje, vera, kolektivno pamćenje, koji su zahvaljujući jedino kosovkom opredeljenju, i doprineli očuvanju nacionalnog identiteta ovog naroda pod turskom vlašću.

Od svih srpskih oblasti Kosovo i Metohija najbogatiji su ostacima srednjovekovnih srpskih manastira, starih gradova, crkvi i drugih građevina, a tu je i ispisan najveći broj srednjovekovnih srpskih rukopisa. Sve je to u skladu sa činjenicom da je tu dugo bilo središte srpske države a i srpske crkve posebno Pećka Patrijaršija.

Zbog centralnog položaja Kosova i Metohije na Balkanskom poluostrvu, do kojih se lako moglo dospeti iz svih njegovih krajeva rečnim dolinama i planinskim prevojima, a naročito zbog plodnog tla, pa izobilja rudnog blaga, ove su oblasti od davnina bile uvek dobro naseljene.

Hrisovulje

Na osnovu srpskih dokumenata iz 14. veka kao i turskih iz 15. i 16. veka vidi se da je ova oblast imala kompaktno srpsko stanovništvo s vrlo neznatnim brojem Vlaha, a kasnije i Arbanasa i to stočara koji su se tu povremeno i privremeno nalazili u mesecima ispaše stoke. Ovo nam potvrđuju darovne povelje i hrisovulje srpskih velmoža, posebno kraljeva i careva.

Teritorija Kosova i Metohije bila je ne samo centralna oblast sredljovekovne Srbije, već i njeno najvažnije istorijsko, etničko, ekonomsko i kulturno tle, sve do pada pod tursko ropstvo.

U vreme srednjovekovne Srbije Kosova i Metohija nazivali su se Srbija, ma da su pojedini delovi imali lokalno ime župe. Na samom Kosovu u srednjovekovnoj Srbiji bili su četiri značajna rudnika: Janjevo, Novo Brdo, Zvečan i Trepča. Rudno bogatstvo ovih rudnika u plemenitim metalima, omogućilo je stvaranje velike i moćne srpske države i njen visok ekonomski, kulturni, verski i umetnički domet, otuda mnogobrojni spomenici, naročito srpske crkve arhitekture i slikarstva i najdragocenije zadužbine srpskih vladara i velmoža.

Kosovo i Metohija su jedna celina koja se prirodno prožimala etnički i idejno-istorijski-geografski su nedeljivi, jer proističe iz energetske sadržine vekovnog pamćenja, postojanja i naših htenja i trajanja danas.

U doba Nemanjića ovi prostori su bili naseljeni isključivo srpskim življem. Najezdom Turaka na Balkansko poluostrvo i dalje omogući će sve češće i brojnije pristizanje Arbanasa na ove prostore. Primanjem islama Arbanasi su kod Turaka za koje su često i ratovali, uživali velike privilegije. Arbanasi su od svih naroda a i manjih etničkih grupa prvi primili islam i to u velikom broju. U tursko doba, još od 16. veka, Arbanasi će silaziti s planine u pitome predele Kosova i Metohije . Ta najezda koja i u novije vreme traje, vrši se s izuzetnom drskošću, služeći se nečasnim metodama sa svim elementima nasilne kolonizacije.

U srpskim zemljama period od 17. veka do našeg doba ostavio je u istorijskoj svesti srpskog naroda krvavi trag nasilja. Dokumenta nam govore o pojedinačnim i masovnim zulumima nad Arbima, o pljački i progonu. To je mračna slika tadašnjeg stanja koja će se preneti u 18, 19, 20. pa i 21. vek. Zulumi i zločini nad Srbima bili su surovi koje su činili Turci, ali ono što su radili Arbanasi prevazilazi sve zločine koje su do sada anali zabeležili. Najveća zla Srbima na ovim prostorima naneli su kačaci koji vode poreklo iz turskog doba, tačnije još iz 16. veka, kačak, odmetnik od vlasti, ali i razbojnik, uvek se to dvoje spajalo u jedno, jer su kacije kačaka uvek bile pljaškaše i terorističke.

Stari mentalitet

Kačakovanje je odmetništvo koje ne priznaje nikakvu vlast ni državu. Prošlost je, kao i ova danas, kada dođe do popuštanja vlasti ili njenog slabljenja, kačaci oživljavaju, budi se u njima kačački mentalitet, i oni polaze u pljačke i ubistva. Kačački mentalitet se inače ispoljava u pasivnom odnosu prema državnim zakonima, usled preovladavanja uobičajenog prava koje vlada kod Arbanasa, a sve u cilju da dođe, pa i nasilnim putem, do promena i da se kačački mentalitet oslobodi i da se ponovo nametne pljačkom i ubistvima.

U godinama posle Istočne krize 1875-1878. godine, srpsko-turskih ratova i terora arbanaške lige, kao i pritiska mudžahira doseljenih iz oslobođene Srbije, položaj srpskog naroda je u mnogome otežan. Umnožio se broj nasilnika i kačaka koji su besomučno nasrtali na srpske kuće, otimajući stoku i prinose, ucenjujući domaćine, otimajući žene i devojke pa i mušku decu. Mudžahiri su iz Obrenovićeve Srbije proterani zbog kačakovanja i kačačkog jatakovanja a ne zbog toga što su Arbanasi.

Poreklo Arbanasa (2)

Turci daju značaj Šiptarima

Do 20. veka nikada nije postojala nikakva arbanaška država

U ovakvoj situaciji Kosovo i Metohija će dobiti značaj kada su Turci iz bezbednosnih razloga, sedište vilajeta iz Prizrena premestili u Prištinu 1875. godine od kada će prostori Kosova i Metohije biti u žiži interesovanja istoričara, putopisaca, publicista, sociologa, etnologa, žurnalista, politikologa i mnogih stranih diplomata i agenata.

Zbog ovog političko-geografskog i strateškog položaja Kosovo i Metohija su u sferi interesovanja zapadnoevropskih zemalja i velikih sila posebno od vremena "Istočnog pitanja". Savremena zbivanja na Balkanu su podstakla intenzivniji interes za istoriju balkanskih naroda.

O balkanskom prostoru se govori i piše kao i egzotičnom delu ne samo Evrope već i sveta u celini, što izaziva veću pažnju razvijenijih kulturnih redina, nažalost, samo povodom pojedinih kriza, kao što je bila kriza istočnog pitanja, vreme Prvog i Drugog balkanskog rata, kao i Prvog i Drugog svetskog rata pa i rata napadom NATO snaga na SR Jugoslaviju 1999. godine.

Različite kulture

Na ovom, geografski malom, prostoru - balkanski region - susrelo se nekoliko svetskih religija: previše tolerantno pravoslavlje, drski katolicizam i agresivni islam kao više različitih kulturnih tradicija. Otuda i proističe složenost i višeslojnost pojedinih istorijskih problema, ili procesa dužeg trajanja, što se inače u tumačenju balkanskih fenomena često previđa, ili, još češće, pojednostavljuje do mere koja iskrivljuje sliku istorijske stvarnosti.

Tu je i naočito negiranje i ignorisanje pojedinih istorijskih fakata i istina. Da bi se razumeo i objasnio unutrašnji svet Balkana, složeni splet političkih, socijalnih i verskih okolnosti, zatim istorija mentaliteta i kultura balkanskih naroda i manjina, u najširem smislu toga pojma, nužno je poći od istorijske građe, mnoštva različitih svedočanstava o prošlosti novog regiona, jer bez oslonca na dokumenta i istorijske izvore rasprava o pojedinim aspektima balkanskog pitanja može ličiti na dokazivanje unapred zadatih političkih teza ili prosto ponavljanje pojedinih predrasuda i stereotipa. Kada je u pitanju region Balkana da se uoči da se namerno lansiraju neke predrasude.

Srpsko-arbanaški odnosi su jedna od gorućih tema koja datira još iz 14. veka, od doba turskog vladanja na Balkanu kao i odnosa iz novije balkanske istorije. Otuda se poslednjih godina u međunarodnoj naučnoj javnosti dosta pisalo i govorilo o "arbanaškom pitanju" u Staroj Srbiji, odnosno o srpsko-arbanaškim odnosima na Kosovu i Metohiji koje je u južnom delu države Srbije.

Činilo se to, znatnim delom, bez dovoljnog poznavanja stvari, ili sa interpretacijom istorije isključivo iz savremenog političkog ugla, sa jasnom težnjom da se viđenje prošlosti podredi potrebama političkog ugla, sa jasnom težnjom da se viđenje prošlosti podredi potrebama političkog trenutka, i internacionalizaciji pitanja Kosova i Metohije.

U nauci je sasvim izvesno da kosovsko-metohijski krajevi Srbije koje danas, pored drugih, u velikom broju naseljavaju Arbanasi kao nacionalna manjina nisu matične oblati arbanaške manjine.

Kada se govori o srpsko-arbanaškim odnosima u Staroj Srbiji, onda se obično ima u vidu savremena demografska situacija,iz koje se, potom, arbanaški kontinuitet na tom prostoru želi protegnuti do u najranija vremena. Suvišno je dokazivati koliko je to pogrešan i nenaučan metod.Oblasti Kosova i Metohije nikada u prošlosti nisu ulazile u sastav bilo kakve arbanaške države.

Na Balkanu, kroz vekove do 1912. godine nikada i nigde nije postojala nikakva arbanaška država. Arbanasi sve do novijeg vremena,takođe nisu bili većinsko stanovništvo u tom delu Stare Srbije. Poznato je da je jedno vreme, tokom 13. veka i prvih decenija 14. veka,južna granica srpske srednjovekovne države bila na reci Mat koja se nalazi u današnjoj Albaniji, sve do velikih osvajanja srpskog cara Dušana,nakon kojih se u okvirima Srpskog carstva nalazila cela teritorija današnje Albanije sa izuzetkom Drača.

Geografski pojam

Ime Kosova koje je danas u širokoj upotrebi u evropskoj javnosti, nikada nije imalo ono značenje koje mu se danas želi pridati, kao nekakva zasebna istorijska i etnička celina koja se želi izdvojiti iz celine srpskog etničkog prostora i imena Srbija.

Ime Kosovo je, pre svega, vezano za stari geografski pojam Kosovo polje kojim se naziva ravnica oko reka Sitnice i Laba, ograđena sa svih strana planinama. Tek u novije vreme,od kraja 19. veka ovaj pojam počinje da se širi posredstvom naziva turske adminsitrativno-upravne oblasti - Kosovskog vilajeta,koji je, međutim,obuhvatio celu Staru Srbiju.

Posle oslobođenja od turske vlasti 1912. godine, Kosovo i Metohija su oblasti Kraljevine Srbije, a kasnije zajedničke Jugoslavije Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a posle Drugog svetskog rata ove oblasti su u Srbiji, kasnije kao pokrajina.

Poreklo Arbanasa (3)

Hram do hrama na Kosmetu

Geografske karte iz prošlosti sve govore

Još od 13. veka oblasti Kosova i Metohije ulaze u sastav srednjovekovne srpske države i od tada pa dodanas u evropskoj nauci su poznate kao istorijske oblasti Srbije. U srednjem veku, do turskih osvajanja, to su bile oblasti najjače kulturne snage u srpskoj državi. O tome govore podaci 1.300 manastira, crkava, crkvišta i drugih nepokretnih spomenika prikupljeni u blizu 1.100 naselja na Kosovu i Metohiji, dok još 350 naselja nije obrađeno.

Da navedemo samo neke značajnije kao što su: Patrijaršijska crkva u Peći, manastir Dečani, Banjska kod Kosovske Mitrovice, Gračanica kod Prištine, manstir Devič u Drenici, i jedna od najstarijih pravoslavnih crkava na Balkanu crkva u Lipljanu. Oblast Metohija dobila je ime od grčke reči "metoh", što znači "crkveni posed", a ne "verska zajendica" kako se to ponekada tumači.

Plemići sa Kosmeta

Tu je i Mramorni stub na kom je ispisana Kosovska bitka 1389. godine koji je podigao sin cara Lazara, Stefan Lazarević 1404. godine. Sa prostora Kosova i Metohije vodile su poreklo mnoge poznate srpske plemićke porodice, srpska društvena elita. Čuveni knez Lazar rodio se u srednjovekovnom gradu Prilepcu kod Kosovske Kamenice u blizini starog srpskog grada Novog Brda. To je onaj knez Lazar, koji je u Kosovskoj bitci 15. juna 1389. godine branio hrišćanstvo i civilizaciju Evrope od Azijata - islamita.

Zbog toga ovaj toponim i ova oblast imaju posebno meto u srpskoj kolektivnoj svesti, u srpskoj narodnoj poeziji, u književnosti i srpskoj umetnosti, posebno u ikonografiji i crkvenom slikarstvu. Turska vlast sa svojim administrativno-upravnim nazivima, nije uspela ni kod Srba, ni kod ostalih evropskih istraživača i putopisaca da potisne svest o tome da ove oblasti čine sastavne delove Srbije. Tako zapadnoevropski putopisci i posebno kartografi, oblast Kosova i Metohije označavaju kao delove Srbije ili "Kraljevine Srbije".

To čine italijanski geograf Glac, Gastaldi 1566. godine, poznati "geograf Mletačke Republike" V. Coroneli, na svojoj knjizi iz 1692. godine, a zatim i mnogi francuski i drugi geografi 17. i 18. veka. Treba istaći da je italijanski humanista i katograf Đakomo Kanteli da Vinjola posvetio 1689. godine svoju prvu regionalnu kartu SRbije kardinalu Alfonsu Litiju, i ona, obuhvata i celu teritoriju Kosova i Metohije.

I na mnogobrojnim kartama čuvenih atlasa Joh, Bapt, Homan -a iz prve polovine 18. veka ove oblasti Kosovo i Metohija su uvek označene kao deo Srbije, kao i na kartama Homanovih naslednika koje su izdavali u Nirnbergu početkom 19. veka. U 19. veku Kosovo i Metohija se češće označavaju, kao delovi "Stare Srbije", koja je još uvek bila pod turskom vlašću, kako bi se istakla razlika u odnosu na "novu Srbiju", zapravo Kneževinu Srbiju koja je nastala na oslobođenom delu srpske zemlje.

Jedan od pionira albanologije, Teodor Ipen, jedno vreme i austrijki konzul u Skadru, naziva ovaj prostor i "Stara Raška".

Prve vesti o Arbanasima

Narod koji Srbi nazivaju Arbanasima, stranci većinom Albancima, a oni sami sebe Šćipetarima, poreklom je sa Kavzaka. U antičkom vremenu i ranom srednjem veku poznata je zemlja na Kavkazu pod imenom Albanija. Tako su je nazivali stranci, ali ne i njeni stanovnici, baš kako i danas zovu Albaniju u Evropi koju njeni stanovnici nazivaju Šćiperija-Šćipnija. Džems Boker kaže:"Oni se zovu Šćipetari, što znači brđani".

Albanija na Kavkazu nalazila se na istočnim padinama te planine do Kaspijskog mora, u pokrajini Širvan, što pripada savremenim Azerjbedžanu i dragestanu. Severno od Albanije nalazila se zemlja Alana, severno-zapadno su bili Iberi, a zapadno i južno preko reke Kur-Jermeni. Postojao je jedan grad po imenom Albana na obali kaspijskog mora između savremenih gradova Divičija i Derbenta.

Po imenu tog grada zemlja u njegovom zaleđu dobila je ime Albanija. Beker kaže:"Tamo je druga Albanija - savremeni dagestan - na Kavkazu i neki pisci smatraju da su njeni stanovnici isti narod i njihovi istoimenjaci u Turskoj. "Izvesno je da postoji velika sličnost između Toska u Albaniji i Čerkeza sa Kavkaza.

Stanovnici Albanije su ostali poznati u istoriji kao prost narod lovaca i stočara koji su trgovali putem trampe. Po djednim zajedničkim kraljem imali su 12 lokalnih vođa, a govorili su 26 različitih dijalekata. Njihovo glavno verovanje bilo je u boginju meseca čiji je kult bio orgijskog tipa.

Kada je Aleksandar Veliki osvajao Aziju, pred njega je izišao neki vladar Albanije i upoznao ga o krševitoj ovoj zemlji koja Aleksandra nije iteresovala. Neko vreme Albanija je bila zemlja "klijent" Rimske Imperije. Iako je nestalo ime Albanija, albanski narod nije nestao na Kavkazu. I danas se tamo nalaze vrlo brojni Albanci koji sa ovim u na Kosovu i Metohiji imaju svoja zajednička etnička obeležja, kao što su jezik, lična imena, narodna nošnja i amtropološke karakteristike.

Poreklo Arbanasa (4)

Neredi i pobune u Vizantiji

O događajima svedoče vizantijski pisci i savremenici

U osmom veku Arapi su zaposeli zemlje oko Kaspijskog mora i iza Kavkaza. Arapski kalifat je u tim zemljama došao u sukob sa hazarskim kaganatom. Arapi su bili zaštitnici islama, a hazari Mojsijevske vere, pa je njihov sukob, pored drugih, imao i verski karakter.

Hazari su nametnuli Albancima vrlo teške dažbine pa su oni stali na stranu Arapa i većim delom primili islam. Hazarski vojskovođa u ratovima sa Arapima bio je kaganov sin Bardžil. Kada je ušao sa vojskom u Albaniju 730. godine naredio je da se samo muslimani pobiju. Ta Bardžilova naredba naterala je Albance da beže i da traže spas kod Arapa.

Na Sredozemnom moru vođene su česte borbe između Arapa, kao predstavnika islama i Romeja - Vizantije , kao predstavnika hrišćanstva. Arapi su oteli od Romeja veći deo Sicilije i deo južne Italije, pa da bi ojačali islamsko stanovništvo u ovim zemljama, doveli su deo stanovništva iz Kavkaske Albanije koje je izbeglo ispred Hazara. Borbe između Arapa i Romeja na Siciliji trajale su dugo vremena od 827. do 878. godine.

Ustanici Srbi

Sicilija je podeljena na dva dela, islamski i hrišćanski deo, pa otuda i naziv dve Sicilije. Hrišćani su bili potisnuti u severo-istočni deo ostrva. Romeji su na tom delu ostrva držali znatne vojne snage. Uspeli su 980. godine da osvoje deo arapske Sicilije i na tom prostoru preuzeli su tamošnje Albance. Jedan deo tog naroda preveli su u hrišćanstvo.

Vizantijski car Vasilije drugi zauzeo je dvadestih godina 11. veka Novi Epir. To je približno teritorija savaremene Albanije ukome su živeli Srbi i delimično Grci. Vizantijski vojni starešina Tihomir, Srbin iz Beligrada, podigao je ustanak 1040. godine s namerom da protera vizantijsku vlast iz Novog Epira.

Tihomirovi ustanici bili su Srbi koji su uz pomoć Srbije proterali vizantince iz Novog Epira. Zbog toga je vizantijska carica Zoe sa svojim ljubavnikom Konstantinom devetim poslala brojnu vojsku u napad na Srbiju, u jesen 1042. godine. Pravac napada je išao kroz Epir u savremenu Albaniju koja je tada većim delom bila teritorija Srbije.

Tadašnji mladi car Srbije Vojislav potukao je do nogu u dve bitke, vođene na teritoriji savremene severne Albanije, vizantijsku vojsku. Ovaj težak poraz u ratu sa Srbijom izazvao je nerede i pobune u Vizantiji. Jedan od pobunjenika bio je i vizantijski vojni zapovednik na Siciliji po imenu Đorđe, zvani Manijak. Pošto on gine a njegovi vojnici Albanci nisu mogli da se vrate na Siciliju, oni zamole Srbe da im dozvole da ostanu tu gde jesu. Srbi su im dozvolili da se nasele u predelima oko mesta Rabana na padinama planine Jablanice, severo-istočno od savremenog Elbasana. O tim događajima imamo svedočanstva vizantijskih pisaca, savremenika.

Tekst Ane Komnine

Po mestu Raban Srbi su doeseljenike nazivali Arbanasima-Rabanasima, stranci su ih zvali Albancima po Albaniji na Kavkazu. Kada Ataliota pominje Albance 1078. godina naziv aih stanovnicima Rabana-Arbanon. Tako isto čine i drugi vizantijski istoričari. Jovan Skilica, i Ana Komnina. Ona piše to ime prema srpskom izgovoru - Raban.

Srednjovekovni pisac Magius Patavius je znao da su Šćipetari poreklom iz Azije i nazivao ih je "decom Kavkaza". U Srbiju su stigla samo četiri plemena sa Kavzaka i to: Gege, Toske, Jace -Liape - i Šamide. Gege su "Gosk" ili "Gog" kod jermenskih geografa. Šamide su azijski Šumiksi, naseljeni oko Rabana i na podnožju planine Jablanice, Albanci su se psotepeno širili napasajući svoja stada po srpskim selima i obroncima planina.

Tako su živeli kroz ceo srednji vek, gajeći stoku za svoje srpske gospodare i za svoje potrebe. Kao profesionalni stočari zaštićeni su zakonom iz 1330. godine, a zatim i zakonom cara Dušana iz 1349. godine. Po tim zakonima, Arbanasi su mogli da se slobodno kreću po planinama i bogatim pašnjacima, ali im nije dozvoljeno da prisvajaju pašnjake i zemlju.

O knezu Progonu

U takvim uslovima života, Arbanasi nisu mogli imati svoju političku ili versku vlast, pošto nisu imali ni svoje teritorije. Neki albanski savremeni istoričari zastupaju tezu da se krajem 12. veka pojavila prva arbanaška država i kažu:

Oko 1190. Njen prvi suveren kažu bio je kenz Progon; 1190-1198. godine i da je bio podržan od starešina mesta. Od početka kneževina je obuhvatala gotovo polovinu savremene severne Albanije. Da, postajao je knez Progon kao knez predela Rabana, ali kenz je bio Srbin i njegova kneževina u Srbiji.

Knez Progon se nije ni po čemu razlikovao od ostalih srpskih kneževa toga doba. Imao je dva sina, Ivana 1198-1206 i Dimitrija 1206-1216. Vojni zapovednik kneza Progona, sa zvanjem vojvoda, bio je takođe Srbin - Andrija Vrana. Pa ni posle raspada srpske Imperije nije na teritoriji savremene Albanije nastala nijedna arbanaška država."

Poreklo Arbanasa (5)

Arbanasi se pominju u 13. veku

Kosovsko - metohijska oblast bila je u srpskoj državi u džI veku

Najstarije istorijske vesti o Arbanasima potiču iz 11. veka. Jedan podatak je kod vizantijskog istoričara Mihaila Atalijata iz sedamdesetih godina 11. veka, a drugi podatak je u Aleksijadi, čuvenom delu Ane Komnine o vladavini njenog oca cara Aleksija Prvog, 1081-1118. godine. Prema Mihailu Atalatiju, u povodu vizantijskog sicilijanskog namesnika i uzurpatora Georgija Manijakisa iz Drača, prema Solunu 1043. godine učestvuju kao vojnici i "Arbaniti", tj. Arbanasi.

U sličnoj situaciji, ali sa obrnutom ulogom, javljaju se Arbanasi i 1081. godine; tada Normani iz južne Italije na čelu sa Roberom Gviskarom i Boemundom u toku invazije vizantijske obale opsedaju i osvajaju Drač. Vizantincima pomaže tada jedan srpski odred pod dukljanskim princom Bodinom, kao i nešto Arbanasa.

Vizantijska vlast uspostavljena je u Draču 1005. godine, a na celom području 1018. godine. Jedanaesto stoleće je vreme upornih nastojanja Vizantije da sačuva za sebe albansko primorje i uspostavi kontrolu nad unutrašnjošću zemlje nasuprot pokušajima dukljanske srpske države da postupno zahvati albanske zemlje. Najzad, to je vreme normanske invazije 1081. godine.

Do Belog Drima

Kosovsko-metohijska oblast obuhvaćena granicama srpske države još krajem 11. veka, a jednim delom već u prvoj polovini 10. veka.

Ustanak Đorđa Vojteha u Makedoniji 1071. godine povezan je sa širim planovima za oslobođenje Južnih Slovena od vizantijske vlasti. Vojtehovi ustanici obraćaju se srpskom knezu Mihailu, koji im šalje sina Bodina i vojskovođu Petrila. Neuspeh ovog krupnog poduhvata ne umanjuje njegov značaj, jer je to jedan od prvih velikih pokušaja posle 1018. godine da se ujedine slovenske zemlje, a verovatno prvo pripajanje čitavog porečja Belog Drima srpskoj državi.

I oblast Kosova polja bila je tada zahvaćena ovim pokretom, s obzirom na Bodinove operacije prema Nišu i Vidinu i dejstva raškog župana Vukana iz utvrđenog Zvečana prema jugu 1092-1093. godine, ali je Kosovo i davno pre toga, još za srpskoga raškog kneza Časlava od 927. do oko 950. godine bilo u granicama srpske države.

I dobar deo Metohije još u prvoj polovini 10. veka bio je uključen u srpsku državu. Tek pri kraju 12. i početkom 13. veka zna se da oko reke Škumbe i Drima, sa mestom Kroja pominje se skupina Arbanasa. Tokom 13. veka, međutim, došlo je do postupnog, ali čvrstog posedanja Kosova i nekih teritorija južno od Prokletija od strane srpske države.

Ono što nije polazilo za rukom starim raškim kneževima i dukljanskim vladarima uspelo je vladarima dinastije Nemanjića. Rodonačelnik dinastije i ujedinitelj srpskih zemalja, Stefan Nemanja 1166-1199, veliki župan oko 1170-1196, objedinio je pod svojom vlašću veoma široka područja na jugu i istoku Srbije u razdoblju od 1180-1190, kada je zaključen mir sa Vizantijom.

Na jugu je to bila, pre svega, etnički srpska Metohija - Patkovo, Hvosno, Podrimlje, Kostrc, Kdraškovina - s prizrenskom okolinom, zatim Kosovo - Lab, Lipljan, Sitnica, pa Skoplje i predeo oko gornjeg toka Vardara - Gornji i Donji Polog. Za vreme ofanzive prema Duklji 1190. zaposeo je Gornji i Donji Pilot, oblast između Skadarskog jezera i planina u zaleđu. Čitav ovaj pojas u tom trenutku nije mogao da bude zadržan, ali su u sklop srpske države konačno ušle zemlje u slivu Drima i Belog Drima, Kosovo bar do Lipljana i čitav predeo istočno od Ibra i Laba preko Južne Morave, obuhvatajući Niš. Na skadarskom sektoru Nemanja je Srbiji vratio Skadar sa celom mrežom malih gradova 1180. godine. Sve ove oblasti, osim Pilota, bile su već oko pet stotina godina nastanjene Srbima, dok se albanske skupine javljaju samo po planinama odnosno u nomadskom stočarenju, i kao ranije, u romanizovanim naseljima primorskih gradova.

Kralj Dušan, 1331-1346, a potom car do 1355. godine nastava ovu politiku sa većim zamahom i uspehom, ali je najpre morao da slomi otpor zetskih velikaša, udruženi u pobuni 1322. sa albanskim feudalcima na čelu sa Dimitrijem Sumom. Politički status severne Albanije u srpskoj državi još od Nemanje i Stefana Prvovenčanog bio je rešen u okviru statusa Zete kao oblasti kojom upravlja naslednik prestola po pravu primogeniture.

Tako je istorija severne Albanije u doba Nemanjića, ustvari istorija Zete. U opsežnim ofanzivnim akcijama prema Vizantiji, skoro čitavu Albaniju osim Drača, koji definitivno ostaje pod vlašću Anžujaca, Dušan osvaja već u kampanji 1342-1343. godine: zauzeti su gradovi Kanina, Berat, Kroja, a kasnije i sav ostatak Albanije sa Epirom. Srbija se i na makedonskom pravcu otiskuje daleko na jug, do Etiopije u Heladi; na jugoistoku granica Srbije je pomerena skoro do ušća meste odnosno do grada Hristopolja.

Odbačene teze

Kosovo i Metohija u 10, 11. i najzad u 12. veku imali su kompaktno srpsko stanovništvo. Ima mnogo razloga da se neke teze albanske istoriografije kako srpska kolonizacija Kosova i Metohije počinje tek sa širenjem nemanjićke države u 13. i 14. veku, odbace kao proizvoljne. Nikakvog osnova nema za tvrđenje o postojanju albanskog "sedelačkog" stanovništva na Kosovu do toga vremena; naprotiv migracija Srba započeta još u toku seobe naroda, završila se trajnim naseljavanjem srpskog naroda na Kosovu već pre kraja 9. veka.

Poreklo Arbanasa (6)

Po slovu Dušanovog zakonika

Šta je Stefan Nemanja ispisao 1198.

Povrh svega toga, zemlja koju su Srbi tada poseli nije ni uzeta od Albanaca, nego od vizantijskih i romanskih vlasnika ili njihovoga zavisnog ili kakvog drugog, slobodnog ratarskog stanovništva.
Jedna opšta odredba Dušanovog Zakonika govori da nema posebnih i slobodnih vlaških ili albanskih teritorija: "Planine što su po zemlji Carstva mi, što su planine careve da su caru, a crkvene crkvama, a vlasteoske vlasteli".

Oblast Kosova i Metohije naseljena je Srbima još od njihovog dolaska u srednjobalkansko područje tokom 7. veka. Težnje prvih srpskih država, Raške i Duklje, bile su da okupe i organizuju plemena srpskog naroda prema njihovoj stvarnoj rasprostranjenosti. U 11. veku južnoslovenski ustanci su karakteristični jer zahvataju široku zonu od Dunava do Makedonije; Kosovo se tu javlja kao naročito aktivna oblast oslobodilačke borbe i sudara sa vizantijskom vlašću.

Pomeranje granica ka jugu ne može se posmatrati kao naseljavanje Srba na Kosovu, već kao ujedinjenje oblasti koje je već davno pre toga nastanjivao srpski narod. Stoga su neprihvatljiva i sasvim proizvoljna tvrđenja nekih albanskih pisaca da je "širenje srednjovekovne nemanjićke države prema jugu prouzrokovalo i etničko strujanje na Kosovu i Metohiji.

Predstava o etničkoj karti Kosova i Metohije u srednjem veku tu je sasvim pogrešna i netačna, kao što je u osnovi pogrešno omeđivanje srpskog etnikuma u ranom srednjem veku na teritoriji Raške države. Međutim, etnička stvarnost kosovske oblasti u srednjem veku kako sam Nemanja i njegovi sinovi i prvi biografi, Sava i Stefan, gledaju na pripojene teritorije, među kojima i na kosovsku oblast. U arengi Hilandarske povelje 1198. godine Nemanja veli da je, "obnovio svoju dedovinu i većma utvrdio" da je "podigao propalu svoju dedovinu i stekao", pa navodi šta je to stekao "od morske zemlje" "od Arbanasa", "od grčke zemlje".

Arbanaska zemlja je za njega samo Pilot, dok je kosovska oblast ovde predstavljena nazivom Lab sa Lapljanom i navedena u kategoriju "grčke zemlje". Isto to pominje Sava u žitiju despot Simeona: Nemanja je "obnovio dedovinu i većma utvrdio" i "podigao propalu svoju dedovinu i stekao" pojedine oblasti "od pomorske zemlje" "od Rabna" i od "grčke zemlje". Prema tome, kosovsko-metohijska oblast je u svesti i svedočanstvu prvih Nemanjića krajem 12. veka srpska zemlja, koja je to bila i pre nego što je otuđena nasiljem, te je pripajanje i sticanje ovih krajeva samo obnova, restitucija srpske baštine.

Osvrnimo se na istorijske izvore, u ovom slučaju srednjovekovnim srpskim poveljama, srpski karakter kosovske oblasti za razdoblje poslednjih godina 12. do kraja 14. veka je neosporno dokazan i nesumnjiv. To su sledeće povelje: Hilandarska Stefana Nemanje iz 1198, Žička Stefana Prvovenčanog oko 1220, Svetostefanska ili Banjska povelja kralja Milutina iz 1313-1318, Gračanička povelja kralja Milutina iz 1321-1322, Dečanska povelja kralja Stefana Dečanskog iz 1330, Aranđelska kralja Stefana Dušana iz 1348. Povelje sadrže bogate, određene i pouzdane podatke o starosrpskim imenima.

Neosporna je istorijska činjenica da se na širokom području Kosova i Metohije od ranog srednjeg veka do propasti srpske države čuva kontinuitet srpskog naroda te da su sve zemlje severozapadno, severno i severoistočno od linije Skadarskog jezero-Komovi-Prokletije-Šara bile naseljene homogenim srpskim stanovništvom. Sigurno je i to da je u osnovi kosovskog stanovništva ležao prvobitni sloj Srba, koloniziranih u razdoblju od 7. do 12. veka, a da se on u nemanjićkoj državi, u povoljnijim i mirnijim političkim, socijalnim i ekonomskim uslovima stalno osvežavao i umnožavao migracijama srpskog naroda sa raznih strana, pre svega iz raških i zetskih predela.

Uopšte se ne dovodi u pitanje srpski karakter cele oblasti, jer se ukupan procenat demografske zastupljenosti nesrpskog elementa kreće oko 2%, pa i to pretežno u zapadnim delovima kosovsko-metohijske oblasti, u planinskoj zoni.

Činjenica je da Arbanasi sve do novijeg vremena nisu nikada činili većinu stanovništva na Kosovu i Metohiji. Ni u vizantijskim izvorima nema pomena Arbanasa na današnjoj srpskoj teritoriji. Skoro sva toponimija na ovim prostorima je slovenskog odnosno srpskog porekla. Svi izvori pokazuju da su u prvim decenijama turske vlasti u ovom delu Srbije u ogromnoj većini živeli pravoslavni Srbi kakvo će stanje ostati sve do kraja 17. veka.

Poreklo Arbanasa (7)

Oznaka i poreklo Arbanasa

Šta su o tome zapisali naučnici iz celog sveta

Danas je u nauci sasvim izvesno da kosovsko-metohijski krajevi Srbije koje danas, pored drugih, u velikom broju naseljavaju Arbanasi kao nacionalna manjina, nisu matične oblasti arbanaške manjine.
Da bi nam neke stvari bile jasnije, moramo poći od toga kada se Arbanasi, kao manja skupina, prvi put pominju da postoje na Balkanu. U jednom izvoru u delu Konstantina Porfirogenita "De administrando Imperie-DAI"- Arbanase uopšte ne spominje među stanovnicima Balkanskog poluostrva a to je prva polovina 10 veka.

Počinju od 1043.

Uprkos obimnom traganju o poreklu i prošlosti Arbanasa, posebno ovih na Balkanskom poluostrvu nije se ništa znalo do 1043. godine, kada se prvi put spominju u istorijskim izvorima. Drugi datum kada se Arbanasi spominju je krajem 11. veka, tačnije 1070. godine i da su na prostor Balkana stigli iz Potkavkazja. Do 1043. godine Arbanasi se i njihovo ime ne spominju ni u drugim istorijskim izvorima, ni u kakvoj varijanti, makar kao manja etnička oblast, a ni na starim geografskim kartama Albanija ne postoji.

Takođe na balkanskom tlu na kome danas Arbanasi obitavaju, nema ni arbanaških toponima, osim nešto iz novijeg vremena, i to preinačenih, poarbanašenih. Toponimi su većinom nealbanski: srpski, grčki, turski i promenjenih grupa nekih naroda koji su ostavili tragove na Balkanskom poluostrvu.

Imamo podataka od strane Ane Komnine, koja govori o "Arbanou" koji se nalazi u brdovitoj oblasti u unutrašnjosti današnje Albanije. Stadtmiler tvrdi, na osnovu izvora, da je Arbanon obuhvatao dolinu reke Škumbe, obe strane reke Mat, Kroju i još neke susedne krajeve. On na više mesta ističe da je oblast reke Mat, po svojoj prirodnoj zatvorenosti, "reliktna oblast" Arbanasa. On izričito tvrdi da u oblastima Stare Srbije, Kosovo Polje i Metohija i novopazarski kraj nisu zbog svog položaja oblasti letnje, nego zimske ispaše. Dakle ove oblasti nemaju geografsku zatvorenost koja je bitna karakteristika reliktne oblasti.

Lažna ideja

Sa svih strana lako dostupni predeli igrali su nekada veliku ulogu kao jezgro Srpske raške države. Otuda praalbansku reliktnu oblast ne treba tražiti u Staroj Srbiji.

Kada se govori o srpsko-arbanaškim odnosima u Staroj Srbiji, onda se obično ima u vidu savremena demografska situacija, iz koje se, potom, arbanaški kontinuitet na tom prostoru želi protegnuti do u najranija vremena. Suvišno je dokazivati koliko je to pogrešan i nenaučan metod. Oblasti Kosova i Metohije nikada u prošlosti nisu ulazile u sastav bilo kakve arbanaške države a koja faktički nije ni postojala sve do 1912. godine. Arbanasi takođe sve do novijeg vremena, nisu bili većinsko stanovništvo u tom delu Stare Srbije.

Poznato je da je jedno vreme, tokom 13. i prvih decenija 14. veka, južna granica srpske srednjovekovne države bila na reci Mat koja se nalazi u današnjoj Albaniji, sve do velikih osvajanja srpskog cara Dušana, nakon kojih se u okvirima Srpskog Carstva nalazila i cela teritorija današnje Albanije sa izuzetkom Drača.

Naturena teza

Ime Kosova, koje je danas u širokoj upotrebi u evropskoj javnosti, nikada nije imalo ono značenje koje mu se danas želi pridati, kao nekakva zasebna istorijska i etnička celina koja se želi izdvojiti iz celine srpskog etničkog prostora i imena "Srbija". Ime Kosovo je, pre svega, vezano za stari geografski pojam Kosovo polje kojim se naziva ravnica oko reka Sitnice i Laba, ograđena sa svih strana planinama.

Tek u novije vreme, od kraja 19. veka ovaj pojam počinje da se širi posredstvom naziva turske administrativno-upravne oblasti- Kosovski vilajet, koji je, međutim, obuhvatao celu Staru Srbiju. Posle oslobođenja od turske vlasti 1912. godine, kosovo i Metohija su oblasti Kraljevine Srbije, a kasnije zajedničke Jugoslavije Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Poreklo Arbanasa (8)

Vekovima ni traga od Ilira

Rimljani su biološki istrebili Ilire, tvrde dokumentovano hrvatski istoričari

Nametnuta i proturena teza da su Arbanasi direktni potomci Ilira i da su na Balkan stigli pre Slovena je jedno od oruđa kojim separatisti pokušavaju da prikažu kako su na prostorima srpske zemlje oni pre pristigli. Tako mnogi arbanaški istoričari pokušavaju da dokažu da je njihova geneza od Ilira, te da su Sloveni došli na njihovu arbanašku teritoriju od 4. do 7. veka, za vreme seoba naroda na Balkan.

U vezi s ovim savremeni hrvatski istoričari dokumentovano tvrde da su Ilire biološki istrebili Rimljani, da su nad njima izvršili genocid i da od njih niko nije preživeo niti je od njih neko nastao. A pojedinci koji su eventualno preživeli asimilovani su sa doseljenim Slovenima. Raspon je od osam stotina godina od nestanka Ilira sa pozornice Balkana pa do prvog istorijskog pominjanja Arbanasa. Tako da na Ilire na Balkanu podsećaju samo ne i toponimi, a nikakvi potomci.

Nenaučno

Arbanasi na Balkanskom poluostrvu nisu autohtono stanovništvo i ni u kom slučaju se ne može tvrditi da su direktni potomci Ilira ili Dardanaca. Oni koji ih dovode u vezu sa Ilirima i Dardancima jesu kvazi naučnici kao što to čine arbanaški istraživači koji se nekritički odnose prema ovom problemu i konstruišu različite teorije. "Slika koju arbanaška nauka stvara o sopstvenoj ranoj istoriji je pojednostavljena, nenaučna, iskontruisana i ne kritička. Kada je u pitanju jezik ne može se izvesti jezički dokaz o srodstvu ni bliskosti ilirskog i arbanaškog jezika". Tako nešto nam potvrđuje istaknuti arbanaški lingvista E. Čabej koji konstatuje da bi "bilo nenaučno pa čak i naivno, projicirati savremene situacije u prošlosti po jednom pravolinijskom putu".

U savremenoj nauci postoji više mišljenja i to različitih o poreklu današnjih Arbanasa. Neka mišljenja se zasnivaju na geopolitičkim interesima pojedinih istraživača iz nekih zapadnoevropskih zemalja, a neka iz pretenzija na ove prostore, međutim, ima jedan broj i onih koji svoja mišljenja i konstatacije zasnivaju na naučnoj osnovi.

Baveći se ovim problemom, poreklo Arbanasa, i istražujući i konsultujući razna dokumenta i literaturu, kao i mnoge istorijske izvore, svi indikatori vode u Potkavkazje. Naime, na osnovu spomenika i karata političke istorije i kulturnog života Albana jednog od tri najstarija naroda Zakavkazja su preci naroda zakavkaskog Azerbejdžana i Gornjeg Dagestana. Prvi pisani podaci o ovom potiču iz 4. veka n. e. i obuhvataju period od 7. veka n.e. što se vidi iz dela armenskih i arapskih pisaca.

Izučavanjem istorijske i kulturne prošlosti Kavkaske Albanije dobija se slika složenih sukoba naroda Zakavkazja i osobene specifičnosti procesa i kulturnog razvika Albanije. Stanovništvo Kavkaske Albanije bavilo se poljoprivredom, proizvodnjom drveta i stočarstvom. U neposrednoj blizini Kavkaske Albanije živelo je 72 plemena koja su govorila različitim jezicima. Ta plemena nisu imala svog vođu, a zakone imaju svoje i primenjuje ih kako ko želi. Istorija Kavkaske Albanije isprepletana je u tom periodu sa istorijom Armenije i Persije.

U 11. veku Zakavkazje je palo pod Seldžuke kada je nastradala i Kavkaska Albanija kojom prilikom je bilo porušeno i nekoliko gradova. Osvajač je Alp-Aralan. Najviše su stradali gradovi na reci Kura kao što su oni Arbanasi koji se u istorijskim spisima nazivaju Alvani ili Alvaniti. Pred najezdom Seldžzuka, stanovnici Kavkaske Albanije su bežali u druge krajeve kojom prilikom su Arbanasi prvi put i stupili na tlo Balkanskog poluostrva.

Reč stručnjaka

Da su Arbanasi stigli na Balkan iz Podkavkazja u 11. veku, potvrđuju i vrsni evropski naučnici. Većinu tih mišljenja izneo je nemački naučnik Georg Stadtmiler. A francuski konzul u Janini Pukvil smatra da su Arbanasi došli na Balkan iz Kavkaske Albanije, u ranom srednjem veku i da nisu na ovim prostorima autohtono stanovništvo.

"Austrijski konzul za istočnu Grčku J. G. Han veli da su se Arbanasi doselili na Balkansko poluostrvo sa Kavkaza. Za to nam daju dokaze i priče koje i danas žive u Athazu, u Kavkazu, osim naziva porekla, koje ćemo naći u Athaskoj, kao i u Albaniji, koji se drže za jedan isti narod sa našim Arbanasima".

Poreklo Arbanasa (9)

Mnoga imena

istog naroda

Bili su to Arbanasi, Šćiptari, Alvaniti, Alvani, Škipetari, Arnauti, Šiptari, Arbaniti i Albanci

Ovu tvrdnju zastupaju i Ami Bue Ležan, Jastrebov i drugi. Kada je u pitanju poreklo Arbanasa, nemački istraživač Peter Bartl s pravom primećuje da se albanski istraživači neozbiljno odnose prema ovom problemu.

Što se pak tiče arbanaškog imena, sve do danas ono nije bilo ustaljeno kao ni ime njihovog jezika. Tako imamo sledeće nazive za Arbanase koji su se u različitim vremenima upotrebljavali: Albani, Arbaniti, Arvaniti, Arbeni, Arberi, Arberase, takođe već pomenute Arbanase, Šćiptari, Alvaniti, Alvani, Škipetar, Arnaut, Šiptar, Arbanite i Albanci.

U vizantijskim izvorima Arbanasi se prvi put pominju kao Alvantini, a nazivaju ih i Arvanite, a ovo je 11. vek. Međutim, u vremenu od 12. do 15. veka u vizantijskim izvorima Arbanasi se pominju kao Arvanite, Alvani i Alvanite.

U srpskim istorijskim izvorima Arbans se prvi put pominje u Nemanjinoj povelji za Hilandar gde se kaže: "Od pomorske zemlje Zetu s gradovima, od Rabana Pilota oba" kao i "Arbanas Pilot". Imena su sasvim jasna. Raban je metateozom izmenjeni oblik imena Arbanaum ili Arbanas, latinskih i grčkih izvora. U Nemanjinoj povelji "Arbanasi" su ekvivalent za "Raban". Dušanova povelja koja se odnosi na grad Troju, sačuvana u latinskom prevodu, takođe je jedan od izvora pomena Arbanasa. Takođe u 14. veku, u car Dušanovoj povelji za manastir Svetog Arhanđela kod Prizrena pominje se ime Arbanas.

Zašto uvreda

Kao što se vidi, za oznaku pripadnosti je bilo upotrebljavano nekoliko imena koje smo napred istakli. Međutim, za sve današnje Arbanase, ma gde da žive, uvreda je kada im se kaže da su Arnauti. Ime Arnaut dali su im njihovi prijatelji Turci od kojih su primili islam. Naziv Arnaut je pogrdan, kom su Turci kumovali. Takođe je uvreda za Arbanase i kada im se kaže da su Šiptari. A ovo značenje se i danas upotrebljava u svim sredstvima komuniciranja, a ono se odnosi samo na nacionalnu manjinu koja živi na prostorima SCG i Makedonije. Međutim, Arbanasi u međusobnom komuniciranju se oslovljavaju sa Šćiptar, a za Albaniju kažu Šćipnija.

Kako u našoj tako i stranoj literaturi upotrebljava se naziv Arnautaš. Ime Arnautaš ima sasvim drugo značenje. Arnautašima se nazivaju oni koji su iz hrišćanstva prešli u islam. Da bi se izbegle dileme koje ime upotrebljavati u označavanju pripadnosti, od svih navedenih imena smatra se da je u duhu srpskog jezika najprikladnije odgovara naziv Arbanas, za one u Albaniji, a za žitelje na prostorima SCG i Makedonije Šiptar. Između Arbanasa u Albaniji i Šiptara u SCG i Makedoniji postoje ogromne razlike u svim domenima rada, ponašanja i življenja.

Mnogi srpski istorijski izvori, a i narodne umotvorine, kao i neka umetnička i literarna dela u sebi sadrže ime Arbanas. Ovaj naziv i sam Vuk Stefanović Karadžić je upotrebljavao, mada je u nekim slučajevima koristio i reč Arnaut koja je ostatak iz turskog doba, a koja se upotrebljavala sve do pedesetih godina 20. veka. Mnoga medijska sredstva upotrebljavaju ime Albanac ili Šiptar. U usmenom komuniciranju ljudi zastaju, ne znaju koje od ova dva imena da upotrebe.

Da bi se izbegle sve dileme koje ime upotrebljavati, najprikladnije je za one u Albaniji Albanac a u ostalim krajevima Šiptar, naziv koji se i odomaćio i ima svoju adekvatnu oznaku. Na ovaj način bi se izbegle mnoge nedoumice i dileme, već bi i neke stvari i pojmovi bili mnogo jasniji i ne bi bilo mogućnosti za mnoge zloupotrebe i nejasnoće koje egzistiraju u govoru, pisanom izražavanju i sredstvima medijskih komunikacija.

Šta znači škip

Više evropskih naučnika u 19. veku bavilo se pitanjem jezika i književnosti kod Arbanasa. Jedan od njih je i Francuz Ami Bue koji u delu "Evropska Turska", govoreći o Arbanasima, njihov jezik naziva "škip" i daje posebne tablice poređenja reči "škip" s odgovarajućim rečima sledećih jezika: latinskog 81 reč, francuskog 30, italijanskog 10, nemačkog 57, švedskog i gotskog 10, engleskog 3, danskog i islandskog 4, letonskog 9, baskijskog 14, keltskog 7, grčkog 19, turskog 19, i vlaškog 30 i slovenskosrpskog 19 reči. Ovo što Bue kaže slovenskog je ustvari srpskog jer nijedan od slovenskih naroda nije imao prostorne kontakte sa Arbanasima sem Srba.

Kada je u pitanju problem arbanaškog jezika, smatra se da je naš istoričar Miloš Milojević dajući iscrpnu analizu o Arbanasima uopšte, a koji smatra da se njihov jezik sastoji od dve desetine latinskog, dve desetine anglo-keltskog, jedna desetina grčkog i pet desetina srpskog jezika. Ovom mešavinom jezika kojom se služe Arbanasi, niko više ne govori, što pokazuje indo-evropsko poreklo, ali i jezičku neizgrađenost, što potvrđuje i poslednje veliko izdanje enciklopedije Larusa u kome stoji "Albanski jezik je pisan u toku svoga razvitka različito: ćirilicom, grčkim, turskim, pa čak i arapskim pismom, a da se ne govori o upotrebi mešanih pisama". Arbanasi se danas služe latinicom.

Poreklo Arbanasa (10)

Turci kumovali Arnautima

Još se ne zna odakle su u srednjem veku Albani došli u Italiju

Mihailo Atalait, vizantijski istoričar iz 11. veka, opisao je pokušaj vizantijskog vojvode sa Sicilije Đorđa Manijaka da zauzme vizantijski presto s vojskom koju je prikupio na Siciliji i južnoj Italiji Rome i Albane i iskrcao se u Drač. Odatle je krenuo ka Carigradu i kod Ostrovskog jezera pobedio vizantijskog cara, ali je u toj borbi izgubio život pa mu je pokušaj propao. Iako je njegova vojska pobedila, nije mogla da se vrati u Italiju i na Siciliju, jer brodovi koji su ih dovezli vratili su se natrag čim su se vojnici iskrcali. Albani su se naselili u predelu Rabane, blizu Kroje, koja im je postala centar. Tako da oni 1078. godine učestvuju u pobuni vizantijskog vojvode od Drača, Nikifora Vailiaka, protiv vizantijskog cara.

Uobičajeno ime

U opisu ove pobune Atalait i drugi njegovi savremenici kažu da su Albani sa Rabana, danas Fande, po kome su dobili ime Arbanite jer su vizantijski pisci deformisali Raban u Arvanon, osim Ane Komnine, koja ga u svojim zapisima o odnosima Vizantije sa Srbima, pravilnije naziva Raban.

Taj grčki naziv Arbanite i Arvaniti Turci su izokrenuli u Arnauti i tako stalno nazivali Arbanase, kao i svi hrišćani pod Turskom, pa i Srbi do osnivanja arbanaške države 1913. godine, a od tada njene stanovnike Albanci, a one van njenih teritorija Arnauti ili Arbanasi. Od 15. veka uporedo sa Arvaniti, Arbanite javlja se novo ime Šćiptar, od albanske reči šćip, što znači sloviti, govoriti, jer Turke nisu razumeli.

U srednjem veku, bilo je manjih grupa Albana, rasutih po raznim mestima Italije, ali su se do danas održale samo manje oaze na Kalabriji, a naročito na Siciliji i južnoj Italiji. Tako da su se mnogi asimilizovali u Italijane. Ime Alban dolazi od latinske reči albus - beo, bela, belo što je bio samo latinski prevod starih toponima. Po starom keltskom nazivu britanskih ostrva albion, sačuvalo se i danas po britanskim kolonijama ime grada Albani, a poneka i veoma malih mesta. Tako u Sjedinjenim američkim državama Albani je prestonica države Njujork, pa u zapadnoj Australiji grad Albani *Albanu i drugde.

Još se ne zna odakle su se Albani u srednjem veku doselili u Italiju. Ali su neke grupe Albana u južnoj Italiji i na Siciliji, čiji je deo ratnika došao na Balkansko poluostrvo, do 1043. godine bile duži period tamo. Albanci su se tokom srednjeg veka nazivali: arben, arber, arberase, a da su ih susedi nazivali arbanitae, arbanasi itd.

Pored istoričara Atalaita i vizantijski pisci Jovan Skilica i Ana Komnina spominju "arbanitai" kao stanovnike predela "arbanon Rabana" u novom Epiru prilikom tamošnjih mesnih događaja i najezde Normana 1077. i 1084. godine.

Mlađi od Ilira

Ovo navodi na zaključak da današnji Arbanasi nisu potomci starih Ilira ili Tračana, pa samim tim ni starosedelaca na Balkanskom poluostrvu, već došljaci sa Sicilije, iz Apulije i Kalabrije, južne Italije. Pored ostalih, ovo potvrđuje i konzul za južnu Grčku Johan Georg Hajn u delu "albanische studica", Jena 1854. gde on tvrdi na osnovu njihovih ustanova, običaja i jezika, da su Albanci mlađi od starih Ilira.

Zna se za jednu oazu kod Zadra, a drugu kod Krka 1726. do 1733. godine u ataru današnjeg Zadra, gde je iz današnje Albanije doselio Arbanase zadarski katolički nadbiskup Vicko Zmajević. Svakako da je i one na Krku naselila katolička crkva. Obe grupe su se stopile sa okolnim stanovništvom, iste vere i skoro sasvim zaboravile svoj jezik, osim novopridošlica posle Drugog svetskog rata sa Kosova i Metohije, koji su nešto sačuvali od svojih običaja do čega je došlo podsticanjem od strane Beča i Rima preko katoličke crkve.

Ovi Arbanasi su katoličke vere kojih sada na Kosovu i Metohiji ima u malom broju. U selu Erici, predgrađu Zadra u Dalmaciji ima preko 1.500 duša arnautskih. Oni su 1726. godine pobegli od zuluma Mahmuda Begovića i naselili se najpre u Perast kod Risna u Boki Kotorskoj. Ima pet duša u Peroji selo u Istri. Njih je ovde poveljom naselila Mletačka republika 1657. godine. Tada je bio njihov vođa Miko Dračković, oni su zadržali arnautski jezik, ali su svi pravoslavne vere. "Neki pisci tvrde da Arnauta ima i van turske carevine.

Tri naseobine

Tako u Austrougarskoj imaju tri naseobine u selima. Nikinci, Rtkovo kod Sremske Mitrovice u Sremu. Oni su iz fisa Klementi. Ovde su se 1737. godine preselili. Dalje iznose da su najveće arnautske naseobine u Italiji u oblasti Puljskoji Abruckoj. Italijani su ih primili pod zaštitu zbog usluga koje je Ferdinandu prvom, kralju napuljskom učinio Skenderbeg.

Njih je ovde doveo Jovan, sin Đorđa Kastriotovića po smrti Skenderbegovoj 1468. godine. Predak istorijske ličnosti Skenderbega, beše po narodnosti Srbin i zvaše se Branilo Kastriota. Jedan od vlasnika kapetan Aleksandra Đorića, koji življaše u Kanini 1268. godine kao vlastelin Dušanov a kao despot valonski tako se potpisivao.

U Kraljevini Grčkoj naselili su se koncem 15. veka mnogi Arnauti i tu imaju svoje velike naseobine ima ih preko 180.000 i svi su vere pravoslavne. Po tradiciji i istorijskom pravu Kraljevina Srbija polaže pravo svojine na Staru Srbiju i Maćedoniju, a naročito na taj predeo koji je Arnautima naseljen.

Poreklo Arbanasa (11)

Bigamija i danas na Kosmetu

Arbanasi primorskih gradova nisu se bavili pomorstvom

Ratnici Đorđa Manijaka na Balkansko poluostrvo nisu došli sa porodicama. Porodice su stvarali tako što su ženili sa domorotkinjama koje su otimanjem, ucenom i silom stekli. Stvarali su porodice s brojnim potomstvom. Oni koji su primili islam, vera im je dozvoljavala da imaju više žena kakvi slučajevi i danas postoje na Kosovu i Metohiji i naročito u zapadnoj Makedoniji.

Nauka nije još utvrdila za Albance u Italiji, odakle su i kada došli. Sami izjavljuju da su nekada obizavali oko Kaspijskog mora u okolini Bakua. Ali se pouzdano zna da je stara kavkaska pokrajina Albanija, na obali Kaspijskog mora na prostoru južnog dagestana i severnog Azerbejdžana, bila nastanjena u prvom veku pre nove ere skitima koji su pod pontijskim kraljem Mitradatom šestim ratovali protiv Rimskog carstva, čiji ih je general Pontije pobedio 63. godine pre nove ere.

Pod papskom vlašću

Ovi Albanci najpre su se širili u primorskoj oblasti u naprednim i utvrđenim rimskim gradovima Valoni, Draču i Skadru delu nekada moćnog rimskog carstva Vizantije gde su se izmešali sa romanskim i romanizovanim stanovnicima. Ovi gradovi su bili pod papskom vlašću, kao i Albanci do dolaska na Balkansko poluostrvo, pa su uglavnom od njih širila po okolini katolička veroispovest. Od tada pa do najnovijeg vremena Arbanasi primorskih gradova se nikada nisu bavili pomorstvom ni ribolovom kao nekada u svoje vreme Iliri, koji su bili čuveni pomorci.

U albanskom "škipe" ne postoje reči u vezi sa ovim zanimanjem, što je jedan od dokaza da Arbanasi nisu ilirskog porekla. Poznato je da je krvna osveta u srednjem veku bila raširena u Evropi, ali ne i kod Slovena. Njeno poreklo joj se ne zna. Zna se da se najduže zadržalo samo na Siciliji, Apuliji, Kalabriji i Korzici, kao i kod Arbanasa na Balkanskom poluostrvu. Krvna osveta još tinja među Arbanasima.

Uočava se da je centar Albana bila Kroja, odakle su se od 11. veka širili na sve strane i mešali sa delom sa promenjenim starosedeocima, stočarima, delom sa Srbima naročito od vlade zetskog kralja Bodina 1081. do 1101. godine. Od 1325. godine njihova plemena počela su da silaze sa brda u vizantijski Epir pa dalje na jug sve do severnog Peloponeza. U tim krajevima vremenom je nastala mešavina sa Grcima koja je bila nepotpuna, jer su uporno čuvali svoje osobine.

Kada su se ustalili na Balkanskom poluostrvu, vremenom su se obrazovale dve grupe arbanasa - severno od reke Škumbe Gege, a južno Toske. Na severu živi katolička manjina, neka malisorska i miriditska plemena, oko 20 odsto, na jugu manjina pravoslavnih oko 15 odsto, a većina ih je prešla u islam, 65 odsto.

Gege i Toske

Evo šta piše Milivoje J. Nikolajević o karakteristikama pojedinih narodnosti: "Arbanasi se sami nazivaju Skipetarima, Turci ih nazivaju Arnautima, a Srbi ih zovu Arbanasi. Kod njih se razlikuju uglavnom dva plemena: Gege, koji se nalaze u današnjoj severnoj Albaniji i Toske, u južnoj. Oba ova plemena među sobom se razlikuju u dijalektu i dele se u razne grane, što se naročito tiče Gega. A Gege se dele na: Grube i Klemente, u dolini Seme, Hote južno od ovih Malisorce, Kastrate i Temale, u planinama Skadarskim Pulate, zapadno od Drima, Plavine Lima, Škrelje, Šalje i Dukašince u predelu gdi se sastaje Beli i Crni Drim, Miridite, najmoćnije pleme u planinama zapadno od Crnog Drima.

Toske se dela na: Čame, Lijane i prave Toske. Druga plemena su: Maćanci, Merturci, Krašnici, Ohohe, Čoče, Partinci, Biškasi itd. Arbanasi ovog dela Stare Srbije pripadaju plemenu Gega.

Kod svih Arbanasa je uočljiva: svirepost, podmitljivost, lukavstvo i nepoverljivost. Istorija nam daje mnogobrojne primere u kojima su oni podlegli materijalnim interesima. Oni su svoje oružje okretali isto tako brzo protivu Srba, kao što su posle toga za dobru nagradu okretali se i protivu sultana. Ponovnim menjanjem veroispovesti Arbanasi nisu ništa zadobili.

Prevrtljivost

U 1689. godini, kada je cesarska vojska zauzela Niš, u velikim masama su se predali, i posle kratkog vremena, sakupilo se njih 20.000 i pomagali su Cesarevcima. Kada su saznali za slabost cesareveske vojske, odmah su opet prešli na sultanovu stranu. Ovde se uočava njihova prevrtljivost, da su verolomni i podmitljivi i da su lukavi.

Šireći svoju državu Srbi su potisnuli Arbanase na jug pa je osvojeni Skadar bio prestonica zetskog kralja Bodina. Za vreme borbe Normana da osvoje Vizantiju, Arbanasi su bili pod Normanima, koji su se iskrcavali u primorskim gradovima naročito u Draču, iz koga se protezao stari rimski put ka Solunu, vodeći tu borbe sa vizantijskom vojskom od 1080. do 1185. godine. Arbanasi su se većinom pridruživali normanskoj vojsci.

Srbi, naročito pod Nemanjićima ili su bili u savezu sa tim Normanima, ili su, koristeći njihovu borbu sa Vizantijom osvajali severne krajeve Albanije od 1180. do 1186. godine.

Poreklo Arbanasa (12)

Zvanično pismo bila im je ćirilica

To se događalo u 14. i 15. veku i u Albaniji i izvan nje

Osnivanjem latinskog carstva na tlu Vizantije, Arbanasi su bili pod epirskim despotom, docnije carem. To je vreme kada su arbanaška plemena bila u prijateljstvu sa Kraljevinom Srbijom. Tada je u Kroji kao arbanaškom centru bio gospodar Dimitrije Progonović, koji je bio oženjen Komninom, ćerkom kralja Stevana Prvovenčanog. Njegovo ime kao i prezime ukazuju da je još tada bilo jačeg stapanja Arbanasa sa Srbima. Svakako što su još od Bodina bili ili pod vlašću, ili pod uticajem Srba. U to vreme starešine Arbanasa oslanjale su se na organizovanu i moćnu srpsku državu.

Pismo iz Mletaka

Do pomire kralja Milutina dolazi 1299. godine sa Vizantijom i njegovom ženidbom sa Simonidom prekinuta je politika pomaganja Anžujaca u borbi za osvajanje Vizantije, koju je započeo bio kralj Uroš, i okrenuo se protiv njih, te je osvojio deo Albanije. Tada je Albaniju uneo u svoju titulu kao teritoriju svoje kraljevine, što pokazuje pismo Mletačke republike od 10. maja 1309. godine kralju Milutinu, u kojem ga oslovljavaju kao "serviae, chelniac, hum, diocliae ac albaniaer regi"...

Pokušaj kralja Milutina da srpskoj državi priključi celu Albaniju, ostvario je kralj, a kasnije car Dušan Silni od 1343. do 1348. godine, jedino su primorski gradovi ostali pod franačkom vlašću. Arbanasi su rado prihvatili Dušanovu vlast, jer je među njima bilo Srba, a neke plemenske starešine su bile donekle posrbljene. Veliki broj starešina u borbi i od Vizantije i od Franaka oslanjalo se na Srbiju, te su Dušanovu vlast smatrali kao oslobođenje.

Car Dušan je u osvojenim albanskim krajevima i ostalim tuđim oblastima nije vršio nikakav pritisak na domaću vlastelu, niti na narod. Zbog toga kada je car Dušan ratovao u Epiru i Tesaliji, Arbanasi su mu činili mnoge usluge, odano se uključujući u Dušanovu osvajačku vojsku. Car Dušan ih je zbog toga nagrađivao.

Mnogim odanim arbanaškim oblastima, tj. njihovim glavarima dao je na upravu veće oblasti na osvojenoj teritoriji, pomagao je iseljavanje Arbanasa u osvojeni Epir, nad kojim je dao vrhovnu upravu svome polubratu Simeonu-Siniši. Tako ranijom manjom seobom Arbanasa u Epir 1325. godine, i ovom masovnijem pod Dušanom, počinje albanizacija Epira. Još od Dušanovog doba pa do pada svih albanskih oblasti u tursko ropstvo krajem 15. veka, srpski jezik i ćirilica bili su službeni jezik i pismo u kancelarijama svih albanskih glavara - i u Albaniji i van nje.

Posle smrti cara Dušana, severna Albanija je bila jedno vreme pod Balšićima, a u ostalimdelovima su se isticali borbom za osamostaljenje domaćih arbanaških glavara. Naročito se istakao Karlo Topija, protivnik i Balšića i Franaka, koje je uspeo da pobedi i istera iz Drača i Albanije.

Najezdom Turaka, nemoći da brane arbanaški poglavari su predali Mletačkoj republici utvrđene primorske gradove: Drač 1392. Lješ 1393; Skadar 1396. godine, da ih ona brani, a aoni su nastavili borbu iz svojih nepristupačnih planinskih klanaca. U toj borbi se proslavio kao najveći junak albanske istorije Đorđe Kastriot-Skenderbeg.

Maloletnog Đorđa je otac, Ivan, dao Turcima kao taoca. Turci su ga pomuslimanili i poturčili. Međutim, uspeo je da pobegne u Albaniju, za vreme srpsko-ugarskog rata protiv Turaka 1443. godine. Skenderbeg je osvojio Kroju od Turaka, vratio se hrišćanskoj, svojoj pravoslavnoj veri i započeo borbu protiv Turaka. Snažno je odbijao svaki turski napad, pa i onaj napad kada je sultan Murat drugi poveo vojsku protiv njega morao je da napusti opsadu Kroje 1460. godine. pa ni slavni Mehmed osvajač, osvajač Carigrada, Vizantije i Srbije i Bosne dva puta nije uspeo da savlada Sekenderbega u njegovim nepristupačnim klancima 1446. i 1448. godine.

Hrabri Kastriot

Tek posle Skenderbegove smrti 1468. godine Turci su uspeli da zauzmu deo albanske zemlje koji je on branio, u isto vreme drgi deo je zauzela Mletačka republika krajem 15. veka, pa je od tada sve do 1912. godine, cela Albanija ostala pod turskom vlašću kada je srpska i crnogorska vojska proterala turke sa Balkana. Đurađ

Kastriot zvani Skenderbeg kako u srpskim tako i u latinskim i italijanski poveljama, bio je ne samo srpskog porekla, već je, kako u memoarima Despota Musakija stoji: "Jer je u Arbaniji bio ušao Skenderbeg čovek valjan i od prirode Srbin, čije su vrline bile takve, da je bio poštovan ne samo od Arbanasa, već i od svakog drugog naroda:"Skenderbegov deda Pavle Kastriot, bio je gospodar jednog malog dela u Maći u kojoj žive Miriditi.

Njegov sin Ivan Kastriot, istakao se u borbi protiv Turaka, sa svojih 2.000 konjanika, pa je dobio i mletačko i dubrovačko građanstvo. U svojoj oblasti je imao i katoličke sveštenike i opatije, ali je u isto vreme bio darežljiv i prema manastiru Hilandaru u kome je sahranjen on i jedan od njegovih sinova koji su se zvali Staniša, Repoš, Konstatin i Đurađ kako se vidi iz njihovih povelja manastiru Hilandaru.

Najstariji Staniša i najmlađi Đurađ, kao i njihov otac dobili su od Dubrovnika pravo građanstva. Đurađ, odnosno Skenderbeg, u dva maha je dobio od Mlečana povlastice i građansko pravo, u to vreme je bio glavna ličnost u savezu velikaša u Arbaniji za borbu protiv Osmanlija.

Poreklo Arbanasa (13)

Skender beg je bio
Srbin pravoslavac

U severoj Albaniji živeli su i Arbanasi i Srbi

U tesnoj vezi i saradnji sa despotom Đurađem Brankovićem, koji je imao veliki uticaj na Skenderbega, zaratio protiv Mlečana sa svom arbanaškom vlastelom od Skadra do Drača. Posredovao je da se izmire isti ti često zavađeni arbanaški velikaši, a 1453. godine, zajedno sa srpskim kraljem u Bosni Stefanom Tomašem, ponudio se da posreduje za mir između srpske despotovine i Mletačke republike.

Sve ovo pokazuje, da je Skenderbeg bio Srbin i jasno se vidi da je bio pravoslavne vere. Takođe se vidi da je stanovništvo severne Albanije imalo deo čistih Srba, a deo Arbanasa sa Srbima. Turci su dobro znali ko će biti taj ko će prvi primiti islam, a dokaz za to je i to što je skoro dve trećine Arbanasa primilo islam, najviše u srednjoj Albaniji, a najmanje u primorskim, latinskim gradovima. Prvo je to učinila skoro sva vlastela i imućniji, kako bi sačuvali svoje posede i istovremeno stekli povlastice, koje su muslimani imali u turskom carstvu, čineći s Turcima privilegovani stalež.

Oni siromašni primili su islam jer su od Turske dobijali hrišćansku zemlju i posede. Arbanasi koji su primili islam istakli su se kao verni branioci islama i turskog carstva, a protivnici hrišćana. Takvi su dobijali položaje u lokalnim upravama turskih sandžaka na tlu Albanije, i van nje, naročito u Staroj Srbiji i Grčkoj.

Iz izloženog da se zaključiti da od nestanka Ilira iz istorije i pojave Arbanasa, postoji jaz od oko osam vekova, čemu treba dodati približno isti period do vaskrsa Ilira, otelotvorenim u Arbanasima, kao proizvod nagađanja filologa dobro obučenim u nemačkim školama. Iz svega do sada rečenog može se zaključiti a albanski problem nije ni etnički, ni nacionalni, već prevashodno politički, kulturni i socijalni.

Mada albanska nauka, u čijim se redovima svakako nalaze nadareni istraživači, i koja u romantičarskom poletu koji raskošno obogaćuje etatistička privola, bezrezervno deklariše do sada naučno nedokazani i po svoj prilici nedokazivi kontinuitet od Ilira do današnjih Arbanasa, nanela je sebi štetu kako sebi kao nauci tako i svim Arbanasima.

Najkarakterističniji podaci iz vizantijskih izvora o Arbanasima da se oni odnose na oblasti koje su izvan današnjih predela Srbije i Crne Gore. Do kraja 13. veka vizantijski izvori govore o Arbanasima u oblasti srednjevekovnog Arbanova koja je obuhvatala brdovite krajeve u današnjoj Albaniji, zapadno od Ohrida i Debra do zaleđa Drača, a od reke Mati na severu do reke Škumbre na jugu, prelazeći prema jugoistoku do gornjeg toka reke Devoli.

Od kraja 13. ili početkom 14. veka počinje dijaspora Albanaca u više pravaca: oni se sa jedne strane spuštaju u krajeve na obali Jadranskog i Jonskog mora, a sa druge na krajevima kontinentalne Grčke - Tesalija, Epir, Etolija i Peloponez - u čijoj poznoj srednjovekovnoj istoriji imaju značajno mesto. Ako se posmatraju vesti vizantijskih izvora o Arbanasima u razmaku od sredine 11. veka, kada daju prve podatke o njima, pa do početka druge polovine 15. veka, kada prestaje vizantijska istoriografija, može se uočiti jedna važna karakteristika.

Vizantijski pisci, kako istoričari tako i hroničari, opisuju Arbanase kao nomadske stočare koji žive izvan gradova. Preko leta napasaju stada na planinskim pašnjacima, a zimi se sa njima spuštaju u toplije ravničarske krajeve. Sa ovakvim opisom njihovog načina života slažu se i vesti nekih zapadnih izvora. Valja istaći da je od prvih trajnih dodira Slovena i starosedelaca na Balkanu do prvih vesti o Arbanasima u srpskim izvorima proteklo preko 500 godina.

Ono što upravo zabrinjava, jeste da pri vrednovanju građe, albanski naučnici ne izvode zaključke na osnovu njene kritičke obrade i interpretacije, već tu građu uklapaju u određene, proklamovane, jedinstvene stavove, u jedan zbilja zvaničan stav kojim se činjenice objašnjavaju na unapred određen način.

Poreklo Arbanasa (14)

Naučnici kroje
istoriju Šiptara

Velika uloga političara koji pišu prema dnevnim interesima

Taj stav je podignut na stepen aksioma, pa se sve ono što mu ne ide u prilog ili protivureči, ili prećutkuje, ili jednostavno odbacuje kao netačno, bez ikakve diskusije ili argumenata. Ovakav stav albanskih naučnika naročito je došao do izražaja o njihovoj tezi da su direktni potomci Ilira što savremena nauka na priznaje. Osnov njihovog stava predstavlja uverenje da su Iliri direktni preci Albanaca, pa se, već zbog toga, preuveličava njihov značaj i uloga na starom Balkanu. Treba istaći da albanski naučnici iz toga više nego diskutabilnog stava gotovo da ne izvlače sami svoje svoje zaključke.

To oni prepuštaju zvaničnoj politici koja, polazeći od izjednačenja Ilira i Albanaca i predimenzionirane ocene ilirske teritorije, nalazi "istorijska" opravdanja za velikoalbanske aspiracije. Albanci su u suštini, na Balkanskom poluostrvu, nova etnička formacija rođena u prvim vekovima srednjeg veka posle propasti Rimskog Carstva.

Kad su došli na Kosmet

To što pojedini albanski istoričari i vajni naučnici pokušavaju da dokažu da su direktni potomci Ilira je čist albanski nacionalni romantizam. Njegovim održavanjem i negovanjem, danas, pošto je albanska nacija već obrazovana, sa suverenom državnošću priznatom već osam decenija, hoće se u stvari revitalizacija jednoga nacionalnoromantičarskog, nacionalističkog albanskog programa, koji teži ne samo okupljanju svih Albanaca u Velikoj ili "Etničkoj " Albaniji nego i novom položaju lingivistike i arheologije u stvarnoj rekonstruisanoj slici etničke situacije Balkana u epohi kada se kada se još moglo govoriti o Ilirima i drugim starosedeocima ne daju za pravo takvim argumentima.

Bodinova država

Poznato je iz istorije da se država srpskog naroda obrazovala iz manjih plemenskih grupacija i kneževina, poznatih od 9. veka, u 10. i 11. veku na prostoru Duklje, Zete, Travunije i Zahumlja, od Neretve do Drima. Na svom krajnjem jugoistoku ova se država uvlačila u prostor današnje Albanije, zahvatajući čitavu oblast Skadarskog jezera sa gradom Skadrom od 1043-1082. godine i planinsko zaleđe.

U doba najveće proširenosti dukljanske srpske države, pod Bodinom 1081-1116, njenim granicama je bila obuhvaćena čitava današnja severna Albanija, svi predeli u Prokletijama severno od Drima, ali i prostrana oblast južno od te reke, uključujući sve male gradove u skadarskim župama: Baleč, Drivast, Sard, Danj, Sapa, Šas, Sv. Srđ, i Vakh, kao i planinsku oblast u gornjem toku reke Fani-kasnije Pilot. Što znači da su ovi predeli i gradovi uključeni u srpsku državu još u 11. veku. Tako da će područje severne Albanije, nastanjeno Srbima, Albancima i romanizovanim etničkim grupama, ostati u srpskoj državnoj celini do sredine 15. veka.

Kosovsko-metohijska oblast je obuhvaćena granicama srpske države još krajem 11. veka, a jednim delom u prvoj polovini 10. veka. Tokom 13. veka, međutim, došlo je do postupnog, ali čvrstog posedanja Kosova i nekih teritorija južno od Prokletija od strane srpske države. Ono što nije polazilo za rukom starim raškim kneževima i dukljanskim vladarima uspelo je dinastiji Nemanjića.

Nemanja je objedinio pod svoju vlast veoma široka područja na jugu i istoku Srbije u razdoblju od 1180-1190, kada je zaključen mir sa Vizantijom. Na jugu je bila, pre svega, etnička srpska oblast Metohija-Patkovo, Hvosno, Podrimlje, Kostrc, Draškovina - s prizrenskom okolinom, zatim Kosovo - Lab, Lipljan, Sitnica, pa Skoplje i predeo oko gornjeg toka Vardara - Gornji i Donji Polog, zatim, Gornji i Donji Pilot, oblast između skadarskog jezera i planina u zaleđu. Takođe u sklop srpske države konačno su ušle zemlje u slivu Drima, Kosovo do Lipljana i čitav predeo istočno od Ibra i Laba, preko Južne Morave obuhvatajući Niš.

Pomeranje granica

Pomeranjem ove granice dalje prema jugu delo je srpskog kralja Milutina 1282-1321, definitivno je Srbiji priključeno celo područje Kosova i Metohije kao i čitava severna Makedonija. Srpski kralj Dušan 1331-1346, potom car do 1355, godine nastavlja ovu politiku za većim zamahom i uspehom u osvajanjima. Neosporna je istorijska činjenica da se na širokom području Kosova i Metohije od ranog srednjeg veka do propasti srpske države čuva kontinuitet srpskog naroda te da su sve zemlje severozapadno, severno i sveroistočno od linije Skadarsko jezero-Komovi-Prokletije-Šara bile naseljene homogenim srpskim stanovništvom.

Poreklo Arbanasa (15)

Turski defteri dragocen izvor

O neprijateljstvu prema pravoslavnima postoje mnogi zapisi

Sigurno je i to da je u osnovi kosovskog stanovništva ležao prvobitni sloj Srba, kolonizovanih u razdoblju od 7. do 12. veka i da se taj sloj stalno osvežavao i umnožavao migracijama srpskog naroda sa raznih strana.

Raspadom srpskog carstva posle Dušanove smrti 1355. godine, učvršćivanjem Turaka Osmanlija na Balkanu i njihovim pobedama na Marici 1371. godine i Kosovu 1389. godine i srpskim porazom i konačnim padom u osmanlijsko ropstvo tokom druge polovine 15. veka Kosovo i Metohija će do kraja 15. veka će biti čisto srpska zemlja. Statistički podaci iz turskih deftera s kraja 15. veka pokazuju apsolutnu pokrivenost Kosova i Metohije hrišćanskim stanovništvom. U kasnijim popisnim dokumentima imamo rečit podatak da 1490-91.u Vučitrnsko-prištinskom sandžaku ima 28.455 hrišćanskih i samo 5 islamiziranih domova, da bi se taj odnos u trećoj deceniji 16. veka promenio na 18.194 hrišćana prema 700 muslimana.

Popisi iz 16. veka

U prizrenskom sandžaku bilo je iste godine 23.970 hrišćanskih domova i samo 1 islamizovan dom. A 1520-1530. godine na 18.382. hrišćanska dolazi 359 muslimanskih domova. Prema defteru iz 1485. godine u pećkoj nahiji evidentirano je 4.910 slovenskih imana prema 164 albanska, dok nu delu Metohijskog Podgora 1082 slovenska prema 8 albanskih imena, u vučitrinskoj nahiji 287 slovenskih prema 5 albanskih imena, u prištinskoj 91 slovensko i nijedno albansko, u lapskoj nahiji-podujevski kraj 53 slovenska i nijedno albansko, u prizrenskoj nahiji 253 slovenska i 5 albanskih imena. Iz ovog se da videti da su slovenska imena 37 puta brojnija od albanskih. Analiza turskih deftera nam pokazuje da se srednjovekovno stanje održava kroz ceo 15. i 16. vek i da u ovim oblastima nema bitnog pomeranja i zamene narodnosti.

U vatikanskom arhivu postoje izveštaji koji su podnošeni Kongregaciji o putovanjima u specijalnoj misiji ili prostor o kanonskim vitizacijama, odlikuju se veoma preciznim zapažanjem, srazmerno tačnim podacima, ma da su krajnje pristrasni, pa i neprijateljski u stavu prema pravoslavnoj crkvi. Sa svim tim ogradama, koje se zbog toga moraju imati, oni su ipak veoma dragocen istorijski izvor, iz koga se može saznati kako su se srpske zemlje videle očima "Evrope" u 17. i 18. veku, gde su međe ovih zemalja, i, naročito, kako teče proces albanizacije srpskih krajeva.

Za mletačke i latinske vizitatore granicu Albanije i Srbije u 16. i 17. veku čine Crni i Beli Drmi , odnosno Drim, tako veli mletački poslanik Jakov Soranco 1575. godine i dvojica barskih nadbiskupa Marin Bici 1610. i Petar Masarek 1623. godine. Sva trojica potvrđuju da su sva mesta na Kosovu i Metohiji sa "s mnogo šizmatika" koji svojom većinom nadmašuju Latine a imaju i svoje crkve. Nadbiskup u Baru Đorđe Bianki, 1637. godine obilazi Srbiju, po njemu Prizren je u Donjoj Srbiji i kaže da postoji i Gornja Srbija koja obuhvata čitavu teritoriju Kosova i Metohije, Toplicu i severnu Makedoniju.

U Gornjoj Srbiji su Prokuplje, Novo Brdo, Trepča, Priština, Janjevo, Skopska Crna Gora, Skoplje i Kratovo. Za biskupa Benlića 1650. godine Prizren je "glavni grad Srbije". Petar Bogdani 1630-1689. godine u čijem izveštaju ima traga o naseljavanju Albanaca u Metohiju: u izveštaju iz 1683. godine Bogdani pominje nekoga misionara don Andriju Đadrija u Đakovici, "koji ume da vlada divljim Arbanasima koji su se spustili u pitomu Metohiju".

Turci sele narod

Barski nadbiskup Vićentije-Vicko Zmajević u svom izveštaju za 1707. godinu Srbijom naziva zemlju u kojoj su sledeći gradovi: Skoplje, Prokuplje, Novo Brdo, Priština, Trepča, Prizren i Peć, odnosno tvrđave Kačanik, Tetovo, Janjevo, Vučitrn, Mitrovicu, Đakovica, Đakovica, i Novi Pazar. Situacija kosovsko-metohijskog područja, po Zmajeviću, odražava u izvesnoj meri početni talas albanske kolonizacije i islamizacije, pa kaže da je Đakovica muslimanski centar. Okolina Đakovice je sada albanska - 1638 - isključivo Srbi; 1683 - "divlji" Albanci, jer su ih ovde Turci naselili iz albanskih planina, da ne bi imali priliku za pljačku i da nasele zemlju "koja je bila razorena u ratu", pri tom su doseljeni Albanci odmah primili islam. Međutim, mnoga mesta čuvaju svoju slovensku nomenklaturu. Masarek, evidentira albansko naseljavanje oko Janjeva 1768. godine.

Zapisi Matije Masareka

Nedavno se tu naselilo 100 albanskih porodica, kaže on, "ponosnih, krvoločnih i razbojničkih više nego drugi, a tvrdi u veri".
O stalnoj kolonizaciji Albanaca po Srbiji Matija Masarek, inače Albanac, govori u izveštajima 1760, 1764, 1772, i 1800. godine. Albanske katoličke porodice koje pristižu odmah se turče i one postaju najveći neprijatelji hrišćanskog stanovništva, pa i svojih sunarodnika. Masarek, 1767. godine, godinu dana posle ukidanja Pećke patrijaršije, primećuje da se "za poslednjih 20 godina Srbija potpuno izmenila".

Poreklo Arbanasa (16)

Biskup piše o

stradanju Srba

Šta piše Masarek za Albance koji su primili islam

Po gradovima Srbije su Turci i muhamedanski Arbanasi, a u selima se retko vide pravoslavni jer su se razbežali po Nemačkoj, Sofiji, Vlaškoj i drugde. On 1767. godine nastavlja i kaže da je svaki zakutak prepun "prokletih poturčenih Arbanasa, razbojnika i ubica". Da bi 1772. konstatovao da, bez obzira na to što pravoslavni stradaju, i što ih je mnogo istrebljeno "još ih je uvek mnogo". Masovne kolonizacije Arbanasa na srpske teritorije uslediće kasnije.

Važni izveštaji

Početkom 18. veka situacija se ozbiljnije menja, a izveštaji dobijaju dramatične tonove, naročito početkom druge polovine ovog stoleća. Ovi izveštaji biskupa otkrivaju i jednu važnu okolnost, koja će za čitav problem kolonizacije Albanaca i iseljavanja Srba biti skoro do naših dana, a sigurno sve do 1912. godine, od bitnog značaja. To je islamizacija u službi kolonizacije. Islam je bio odlučan činilac za opseg i trajnost albanske kolonizacije u Staroj Srbiji. Islamizacija je ne samo albanski element doveden i utvrđen u srpskim zemljama nego je i slovenski elemenat odnarođen, albanizovan.

Kako su se Albanci naseljavali na Kosovu i Metohiji, Srbi su oterani sa svoje zemlje i kako je umesto homogenog srpskog stanovništva, nastajali kompaktni albanski krajevi. Kolonizacija Peštera, kao centralne strategijske zone na "bosanskom putu", koju je turska vlast silom izvela, imala je smisla samo ako bude propraćena islamizacijom. Tako se ovde i stvorilo jezgro islamizacije, a do izvesne mere i albanizacije Novopazarskog sandžaka.

Matija Masarek za Albance koji primaju islam kaže: "da je to plod njihove izopačene i ohole prirode". Za njihovo dalje ponašanje Masarek piše 1760. da je to ponašanje razbojničko: otimaju jaganjce, škopce, kokoši, med i maslo, seno za konje, tako da ionako siromašni narod ostaje bez ičega. Šume su pune razbojnika tako su njega i njegovu pratnju napalo 15 albanskih "kesedžija", kačak, drumskih razbojnika. Dalje iznosi kako albanski došljaci u Srbiji ne slušaju naredbe Hristovog jevanđelja.

Umesto da su ponizni, skromni i strpljivi, oni, uvređeni, odmah iz inata primaju islam, te potiskuju pravoslavne i katoličke iz njihovih sela i zauzimaju njihova imanja. Nadbiskup Masarek je nesrećan zbog ovih silnih krađa, otimačina i ubistava. Njemu se srce steže kada ugleda po šumaricama i gajevima silne grobove pravoslavnih i drugih koje su oni pobili. Isti sud o ovim događajima ima i patrijarh pećki Vasilije Brkić, koji u memoaru za grofa Orlova, od 29. marta 1771. godine, gde veli da se od muslimanskih Albanaca pribojavaju čak i sami Turci, jer je"albanskaja poroda žestoka, dosaditelna, grabitelna, nespokojna, krovprolivatelna i visokoumna". U prizrenskoj oblasti je, po Vasiliju, za vreme austrijsko-turskih ratova, hrišćana skoro nestalo "a potom su se naselili Albanci i postali Turci i napunili mesta i sela, poseli zemlju i mnogo se obogatili".

Albanci su primajući islam dobijali garanciju daljeg opstanka i mogućnost za napredovanje. Islamizacija je zahvatila prvo feudalce, pa gradsko i, najzad seosko stanovništvo. Turska vlast se naročito starala da ubrza taj proces, dajući posebne, naročito finansijske olakšice, tako da je cela srednja Albanija bila primila islam već u 16. veku. Islamizirano stanovništvo je menjalo svoj socijalni status i ekonomski položaj, oslobađalo se raznih dažbina i tereta, od potlačene raje postojalo u svakom pogledu povlašćeni sloj kome su se otvarali svi putevi ka vlasti u sistemu turske feudalne države. Funkcija islamske države i Otomanskog carstva, sastojala se u rasprostiranju, i pobedi "prave vere" s ciljem da svi podanici ovakve države, prime islam.

Poturčivanje

Islamizirani Albanci postali su najsnažnije i najsurovije oruđe za islamizaciju i pokoravanje hrišćanske raje. Na Balkanu se sprovodilo nasilno poturčivanje, sa različitim dejstvom: sa stvarnim islamiziranjem pojedinih delova naroda, grupa ili pojedinaca, ali po ceni velikih ljudskih žrtava, imovini ili zemlji. Da bi izbeglo nasilno poturčivanje, hrišćansko stanovništvo je često moralo da napušta svoju zemlju, svoj kraj, da se otiskuje u bližu ili dalju seobu. Pri tome je, opet, pored svega ostalog igrao važnu ulogu i verski momenat, pa i nacionalna svest.

Vreme prvih snažnijih talasa islamizacije pada u deceniji posle austrijsko-turskih ratova, tj. posle velikih seoba Srba 1690. i 1737. godine, što znači da je islamizaciji i albanizaciji srpskog naroda veoma pogodovala opšta pometanja i nesigurnost koja je od tada pa kroz sledeća dva stoleća trajala na celom području Stare Srbije i Makedonije. Pravoslavnih je nasilno islamizirano posle neuspelih pokušaja pokreta za oslobođenje 1630-1656. godine.

Poreklo Arbanasa (17)

Naseljavanje od 16. veka

Primanjem islama narod je primao jezik

Posledica islamizacije je albanska ekspanzija u 17. i 18. veku , a pogotovu u 19. veku jeste albanizacija srpskog stanovništva. Primanjem islama ulazilo se u zajednicu fisa, primao albanski jezik i običaj, gubila svoja narodnost. Primanjem islama stvara se neprijateljstvo prema svojoj staroj sredini. Islamizovani i albanizovani Srbi bili su najborbeniji, udarni deo albanske narodnosti. Ovakvi su ispoljavali najveću mržnju prema svojim bivšim sunarodnicima od koji su se stideli a pred Albancima su se morali dokazati da u stvarni prevernici.

Hronologija albanske kolonizacije vezana je za istorijske etape i demografske situacije. Prema istorijskim podacima i antropogeografskim rekonstrukcijama počeci kolonizacije su još u 16. veku, ali ovaj period nije obeležen masovnošću niti uspeva da promeni etnografsku situaciju ni kroz sledeća dva stoleća. Prvi masovni talasi kolonizacije su na samom kraju 17. veka, kada se koriste teške prilike na celom području ratnih operacija iz 1689. godine.

Tada su pokrenute veće srpske mase, a , s druge strane, prodor islamizovanih Albanaca od tada bitno menja svoju prirodu: sada je to nasilno potiskivanje i proterivanje srpskog naroda sa njegove zemlje. Tokom 18. veka oseća se već na jednom opštem planu namera da se ovaj srpski prostor u celini posedne i prisvoji. Tako su Kosovo i Metohija zemlja koju albanski narod postepeno i nasilno poseda i oduzima od njenih slovenskih stanovnika.

Ta albanska nasilna kolonizacija nije nikada tekla bez otpora i borbe, te da se mora govoriti i o neprekidnosti oslobodilačkih napora srpskog naroda. Kada se Srbija mogla otisnuti u prvi rat za oslobođenje, 1876. godine, etnografske granice albanskog prodora na istok dostigle su svoje najdalje tačke, svoj najširi geografski okvir. Naseljavanje Albanaca oblast je postepeno i na mahove sve više gubila svoje srpsko obeležje.

Stradali seljaci

Učvršćivanje Albanaca u prizrenskom kraju omogućilo im je da prodru u severozapadnu Makedoniju, u Polog. Pritisak dukađinskih fisova u ovom pravcu ogleda se najpre u stalnim pljačkaškim pohodima. Još krajem 16. veka u jednom turskom dokumentu iz 1595. godine navodi se neka arnautska tajfa, razbojnička družina, koja je u više mahova upadala u pološka sela, gde je opljačkala, poubijala ili ranila mnoge seljake.

Planina Korab, Šara, kao i venac koji dalje na severu odvaja Kosovo polje od Metohije, nazivali su se "aramijskim planinama", razbojničkim planinama. Ranjavanjima, pljačkama i ubistvima oni u pripremali teren za nasilno naseljavanje. U šarplaninskoj župi Sirinić, 30 km istočno od Prizrena, Albanaca nije bilo sve do sredine 18. veka; oni se u Sirinić naseljavaju u najvećem procentu u toku druge polovine 18. i početkom 19. veka. Krupne etničke promene izvršene su i u Kačaničkoj klisuri istih decenija.

Srbi uzmiču

Za metohijski kraj Has pod Paštrikom ustanovljeno je da je u njemu u toku 17. i 18. veka "izvršena potpuna etnička smena: dotada čisto srpski kraj, postao je arbanaški". Postepenim naseljavanjem Albanaca i pooarbanašivanjem islamizovanih Srba u krajnjoj liniji došlo je u drugoj polovini 19. veka. Metohijska oblast je još od srednjeg veka bila, ali i u 16. veku, "sa etničkog stanovišta, jedna od najhomogenijih srpskih pokrajina". U samom gradu Prizrenu i okolini etnički odnos bitno se menja i srpsko stanovništvo izlaže najvećem pritisku tek u 19. veku.

Tada su katoličke islamizovane Fande i Miriditi naselili posede manastira Sv. Marka i Sv. Petra Koriškog kod Prizrena, a potom proterali Srbe iz tih sela. Tako da tridesetih godina 19. veka u Metohiji je stanovništvo bilo izmešano i to osnovne etničke grupe Srba i Albanci, i da se Albanci javljaju kao većina samo u jednom delu ove oblasti, dok su " na ostaloj teritoriji pećkog, prizrenskog i prištinskog pašaluka masu stanovništva predstavljali Srbi; većih albanskih oaza van Metohije bilo je tada u Kačaniku, planinskom predelu Golaka, u Labu i Jugozapadnoj pogorini Kopaonika - mitrovačka šalja - u Gornjoj Toplici sa centrom u Kuršumliji, i u Pešteru.

Sudetski Nemac, Jozef Miler, u statistički-etnografskom pregledu dao nam je brojke o stanju u 1838. godini. On je dao podatke za Peć, Đakovicu i Prizren, ali su mu glavna statistička obeležja verska i jezička pripadnost.

Njegovi podaci su: u Peći je od ukupnog stanovništva 92,09% Srba, ali od toga je 2108 kuća muslimanskih - srpskog maternjeg jezika, dakle islamizovanih, ali još ne i albanizovanih Srba, prema 102 hrišćanske srpske kuće tj. -95,4% prema 4,6. Albanaca katolika i muslimana zajedno, po Mileru, u Peći je svega 4,17%. Miler dodaje da je Peć pre pada Despotovine 1459. godine bila mnogo veća varoš, ali je potom broj stanovnika opao usled iseljavanja Srba: 1.459, 1.481, 1.690. i 1.740.

Poreklo Arbanasa (18)

Etnička slika Prizrena

Prvih vekova turske vladavine seosko stanovništvo na Kosovu činili Hrišćani

U Prizrenu je Albanaca katolika i muslimana zajedno svega jedna šestina, Srba i muslimana četiri petine, Cincara jedna dvanaestina, Turaka Osmanlija svega jedna šesdesetina. U varoši je ukupno 6.000 kuća, a 24.000 stanovnika.

Đakovica je tada pretežno albanska varoš: Albanaca muslimana i katolika je 80,76%, a Srba hrišćana i nealbanizovanih muslimana, tj. muslimana čiji je maternji jezik srpski 18,05%.

Takvo je stanje metohijskog područja, dok je na Kosovu sasvim druga situacija. Seosku masu stanovništva su na Kosovu za prvih vekova turske vladavina činili hrišćani, Srbi. Albanaca i to ne samo muslimana nego i hrišćana, praktično i nije bilo na Kosovu ni početkom 16. veka, ni docnije u 17. veku. Najveći broj Albanaca doseljen je na Kosovo od sredine 18. veka pa do četvrte decenije 19. veka. Presudan poremećaj ravnoteže dogodiće se još kasnije, sa pristizanjem i naseljavanjem u ovim krajevima albanskih izbeglica"muhadžira" iz oslobođenih krajeva Srbije 1878. godine koje je Obrenovićeva Srbija proterala zbog njihovog kačakovanja i jatakovanja.

Kosovo je, inače, ključna oblast za dalje nastupanje Albanaca prema istoku i severoistoku. Iz južnog dela Kosova plavila je albanska naseljenička reka oblast Gornje Morave i Izmornika, tzv. "Kosovsko Pomoravlje". Intenzivno naseljavanje nastaje tek od kraja 17. veka i traje blizu 150 godina, sukcesivno i u etapama. Severno od Gornje Morave se prostire Novobrdska Kriva reka, značajna srednjovekovna srpska oblast.

Kolonizacija

I ovde do naseljavanja Albanaca dolazi najranije krajem 17. i početkom 18. veka, a ne sa dolaskom Turaka. Pre kraja 17. veka Albanaca nikako nije ni bilo u Krivoj reci, sem nešto rudara u Novom Brdu; presudna promena u etničkom odnosu je tek 1878. godine. Sa Kosova je albanska kolonizacija zahvatila Lab odnosno Malo Kosovo a preko ove oblasti i prevoja na Prepolcu spustila se ova struja u Roplicu.

Toplički grad Prokuplje bio je sve do 1878. mešovito naselje Albanaca, Srba, Cigana, Čerkeza i Jevreja sa znatnom albanskom većinom. U popisu knezova srpskih sela prokupačke nahije iz 1743, većina je sigurno srpska, ali već pred rat 1876. u mnogim ovim selima nije više bilo nijednog Srbina. Centar Toplice u toku njene albanizacije bio je u stvari varoš Kuršumlija. Srpska oblast Stare Raške je pravi etnički i civilizacijski najplodniji zametak srpske države i kulture.

Oblast se prostire u slivovima Lima, Ibra i Tare zato je ova oblast i postala objekat albanske kolonizacije, pre svega, kao izrazito stočarska oblast, a potom i kao zona važnih balkanskih komunikacija. Osvajačka posedanja i planska kolonizacija koju je štitila ili vršila turska vlast je menjala opštu situaciju. Prvi je slučaj Rugova, u srednjem veku srpske oblasti. Prvi pomen Albanaca u Rugovu je iz 1737. kada je patrijarh Arsenije četvrti Jovanović pobegao iz Peći preko Rugova u Vasojeviće.

Jugozapadno od Rugove, u gornjem Polimlju, nalazi se Plavsko-gusinjska oblast, srednjovekovna srpska župa Plav, u to doba prilično gusto naseljena samo Srbima. To se vidi iz Skadarskog deftera 1.485, ali iz popisa Skadarskog sandžaka od Marjana Bolice, sto trideset godina kasnije 1.614. Obe varošice Plav i Gusinje, bile su sa mešovitim stanovništvom, čiji je maternji jezik bio srpski.

U župama Rožaja i Štavica u izvorištu Ibra, je preovladavalo muslimansko i srpsko-albansko stanovništvo, pravoslavni Kuči i latinski Klimenti. Međutim, albanski se etnikum ovde nije održao: obe zajednice bez obzira na veru i poreklo, govore samo srpski. Najveći etnički poremećaj desio se kasno, tek posle 1878. kada su planski kolonizovani muslimani srpskog porekla.

Oblast Ibarskog Kolašina, niz Ibar do njegovog skretanja na sever, smenjuje svoje srpsko stanovništvo krajem 17. veka, no svi pokušaji Albanaca iz Metohijskog Pogora da se prošire na sever prema Novom Pazaru lomili su se o kolašinski otpor, naročito naroda sela Bnjaci. Oni su za poslednjih sto godina bili bedem albanskom nadiranju iz Metohije i niz Ibar. Novopazarska kotlina, između Rogozne, Golije i Pešterske visoravni, politički je i duhovni centar najstarije srpske države. Gusto naseljena Srbima do velikih seoba, ona ni tada nije potpuno zapustela.

Islamizacija

Jedan deo Srba je islamizovan; to su muslimani srpskog govornog jezika, oblast ka kojoj je naročito gravitirala malisorska struja iz Albanije, odnosno iz Metohije i sa Kosova, ali bez uspeha. U samom geografskom centru oblasti Stare Raške nalazi se Pešter, "tranzitno-etapna oblast u kretanju stanovništva". Njeno naseljavanje ne srpskim elementom plod je planske kolonizacije od strane turskih vlasti. Posle učešća Klimenata u austrijskom ratu protiv Turske skadarski vezir Hodaverdi-paša Mahmudović, u nameri da se oslobodi njihovog pritiska na Skadar, silom preseljava jedan deo katoličkih Klimenata iz Malesije na Pešter 1700. godine, pa je to ujedno i "prva strana etnička grupacija doseljena sa strane u oblast Stare Raške".

Posle srpskih ustanaka početkom 19. veka, Turci počinju da poklanjaju veću pažnju zabačenim i sporednim krajevima, obnavljaju stara i podižu nov auporišta za odbranu i širenje islama. Tako nastaju, pored Novog Pazara i Prijepolja, Bijelo Polje, Rožaje, Kolašin, Plav itd.

Poreklo Arbanasa (19)

Nasilno iseljavanje Srba

Novopazarski Sandžak preseca prirodnu vezu Crne Gore i Srbije

Podstiče se islamizacija, kao i aglomeracija muslimanskog stanovništva sa raznih strana na ovom području, koje time dobija karakter vojne krajine. Najsudbonosnije promene dogodiće se, tek posle 1878. kadda se ovde naseljavaju muhadžiri iz okolnih krajeva Crne Gore i Bosne, čime se otvara proces svojevrsne heterogenizacije cele oblasti.

U svemu tome Albanci nisu uspeli da uhvate dubljeg korena, ali je ova oblat - od 1878, poznata kao Novopazarski sandžak - zbog svoje nove muslimanske koncentracije postala izuzetno značajna za srpski narod, presecajući prirodnu vezu između Crne Gore i oslobođene Srbije na veoma sličan način kao što je kosovsko-metohijski albanski "klin" presekao prirodnu i društvenu vezu srpskog naroda Moravske Srbije sa Makedonijom.

Kolonizacija

Na prostorima srpskih zemalja albansko naseljavanje otpočinje od 17. veka koje i dan danas, ove 2003. godine, traje, posebno u 1999. godini. Ovo naseljavanje ostavilo je u istorijskoj svesti srpskog naroda krvavi trag nasilja. To su kačački zločini, zulumi samozvanih paša i zverstva doseljenih muhadžira. Za dolazak i prisustvo albanskih doseljenika vezuju se mnoga predanja o masovnom i pojedinačnom zulumu, o pljački, pogromu i proterivanju Srba sa svoje zemlje.

Ukupna slika albanske kolonizacije je mračna i ovo nije priča o "prirodnom" silasku prenaseljenih pastira sa gladne planine u plodnu, tobož napuštenu ravnicu. Ovo je u stvari bilo osvajanje i otimanje tuđe zemlje i uništavanje srpskog naroda na njegovom matičnom istorijskom području. Činjenica je da su albanskom kolonizacijom tokom 18. i 19. veka naterane na iseljavanje i prognane ogromne mase srpskog naroda, i da to nikako nije naseljavanje "retko naseljenih i pustih" područja, već upravo infiltracija, razbijanje i denacionalizacija kompaktnih i gusto naseljenih oblasti.

Glavni udar albanske ekspanzije tokom 18. i 19. veka, od Metohije do Toplice i Mausrice se zna. Kolonizacija Albanaca je od samog početka praćena nepodnošljivim terorom, koji je, uzet u svojoj ukupnosti, uzrok masovnog iseljavanju Srba, zatim opasnost od islamizacije i albanizacije. Činjeni su veliki zulumi od strane Albanaca nad Srbima u svim mestima Kosova i Metohije pa i tamo dokle su Albanci stizali.

Reč "zulum" označava sva nasilja i nečoveštva: pod njom se podrazumeva ucena, ubistvo, proterivanje sa imanja i otimanje imanja, "pečenje" užeženim vršnikom, "udaranje na obraz" - silovanje, otimanje žena i devojaka, rad na poturčivanju. Albanci su se u prvim mahovima naseljavali na prevaru, a potom su to činili nasilnički. Nasilje je glavno obeležje albanske kolonizacije. Kako i zašto je došlo do iseljavanja Srba i do albanske kolonizacije srpskih zemalja. Uočava se da su to istorijski i psihološki uzroci.

Početni impuls pokretanju masa dalo je tursko osvajanje: to su seobe prouzrokovane turskom najezdom krajem 14. i početkom 15. veka; to bi bio prvi metanastazički talas, koji su pokrenute južnoslovenske mase Makedonije, Srbije, a potom i Bosne, i bacane u etapama na sever i u zapadne krajeve. Tokom prvo razdoblja turske vladavine dolazi do izražaja i uticaj janičara na raseljavanja, zapravo "danka u krvi", kojim se sve do 1676, kada je ukinut, svake četvrte godine oduzimala petina dece od šest do devet godina radi islamizacije i regrutovanja. Da bi to izbegli, ljudi su bežali u šume i planinske oblasti ili se iseljavali na teritoriju Austrije ili Venecije.

Uostalom, "ovo uzimanje dece u toku dva i po veka imalo je ista dejstva kao da je svake četvrte godine bila po jedna migracija". Seobe su prouzrokovane i austrijsko-turskim ratovima najpre u razdoblju 15. i 16. veka, a potom do kraja 17. i 18. veku, kao i bune u 17. i 18. veku. Posle svakog ustanka, verovatno neuspešnog, pokretao se pobunjeni narod sa svoga ognjišta da se spase od turskog pogroma.

Ovom su doprinosili i Albanci koji su mnogo zlostavljali srpski narod. A tu su i društveno-ekonomski uzroci, kmetski režim i čifčijski sistem, koji je osobito posticao na iseljavanje. Turci su od početka 18. veka iz političkih i strategijskih razloga pomagali ovu nasilnu kolonizaciju muslimana na osetljivim tačkama i pravcima. Tako je albanska kolonizacija bila izvedena podsticanjem i uz podršku turskih vlasti, propraćena islamizacijom, asimilacijom i surovim nasiljem nad srpskim narodom tokom čitavog 18. i 19. veka. Uglavnom albanska kolonizacija i nasilje su uzrok iseljavanja Srba sa svojih prostora.

Zločini

Kada se osvrnemo na prošlost za vreme turskog osvajanja Balkanskog poluostrva Arbanasi su primivši islam stvorili sebi prerogative neke vrste gospodara nad hrišćanskom rajom. Od tada će Kosovo i Metohija doživljavati svoje sudbonosne dane zbog kolonizacije arbanaških plemena i događaja koji su se odigrali na ovom području. Jedan od njih je pokušaj hrišćanske Evrope da odagna Turke sa svog tla, koji nije ostvaren u ratu između Svete lige i Turske 1683-1699. godine kada je Srbija bila ratno poprište.

U slamanju hrišćanske vojske kod Kačanika početkom 1690. na strani Turaka učestvovali su i Arbanasi. Nakon ovog rata u Srbiji vlada opšte zlo, pokolji Srba odvođenje u ropstvo, paljenje sela i gradova. Posle toga će Austrija i Turska ratovati još dva puta sve dok se među njima granica nije uspostavila na Savi i Dunavu 1739. godine. Od tada pa sve do 1912. godine Arbanasi će se boriti na strani Turske protiv naroda na Balkanu i Evrope.

Poreklo Arbanasa (20)

Zločini Arbanasa nad Srbima

Gaston Gravije o opasnostima za Srbe

Period od 17. veka ostavio je u istorijskoj svesti srpskog naroda krvavi trag nasilja koji je prenošen iz veka u vek do našeg doba.
U godinama posle Istočne krize 1875-1878, srpsko-turskih ratova, terora arbanaške Prve prizrenske lige, kao i pritiska muhadžira Arbansa doseljenih iz oslobođenog dela Srbije, položaj srpskog naroda je umnogome otežan. Umnožio se broj nasilnika i kačaka, koji su nasrtali na srpske kuće, otimajući stoku i prinose, ucenjujući domaćine, ubijajući viđenije ljude i sveštena lica.

O zločinima ostali su brojni zapisi. Zadržaćemo se na zapisima stranaca o zločinima Arbanasa nad Srbima:
Matija Masarek, katolički nadbiskup 1760. godine za Arbanse piše: "da im je ponašanje razbojničko: otimaju jaganjce, škopce, kokoši, med, maslo, seno za konje. Tako su njega i njegovu pratnju njih 15 napalo za koje kaže da su to kesedžije, drumski razbojnici". Sa vitizacije Kosova i Metohije 1764. Masarek nosi još mračnije utiske pa kaže: "Arbanaški došljaci u Srbiji ne slušaju naredbe Hristova Jevanđelja. Umesto da su ponizni, skromni, oni odmah primaju islam te potiskuju pravoslavne i katolike iz njihovih sela i zauzimaju njihova imanja".

Anri Pukvil, Francuz je, 1807. prolazeći kroz Prištinu zabeležio sledeće: "Po mojoj proceni Priština ima oko 1.500 domova, u kojoj su tesne kaljave ulice, beda stanovnika i vlada krvožednika, Malić paše za kojega mi se nije činilo prikladno da pohodim tog Arnautina, zakletog krvnika hrišćanskog".

Žorž Golis kaže:" Zbog širine nasilja Arbanasa nad Srbima Stara Srbija je uz Jermeniju najnesrećnija zemlja na svetu. Oni iz Debra ubijaju da ukradu, oni iz Đakovice ubijaju Srbe iz ludog fanatizma, oni iz Peći iz zadovoljstva a oni iz Tetova, da oprobaju svoje karabine."

Ami Bue, francuski geograf, zabeležio je mnoge primere "teškog zlostavljanja srpskih seljaka i kaluđera, opisao otmice devojaka i žena."

Sudetski Nemac dr Jozef Miler, za Arbanase kaže: "da su svirepi, podmukli, uporni, nenaklonjeni nikakvim novinama, i neće ih nikada bez odlučnih, krvavih reformi njihovog političkog i religioznog života moći zahvatiti duh evropskog humanizma".

A.F. Giljeferding, ruski diplomata i istoričar, 1858. godine obilazeći Metohiju beleži mnogobrojne primere ugnjetavanja srpskog stanovništva i kako ono svakodnevno trpi razne uvrede i nasilje od razuzdanih i plahovitih Arbanasa.

Mjur Mekenzijeva i A. Paulina Irbijeva, Engleskinje, obilazeći Staru Srbiju 1863. godine u svom putopisu "O slovenskim zemljama evropske Turske" beleži da: "Arnauti teraju svoju silu tako daleko da se bacaju kamenjem na pratnju kakvog upokojenog hrišćanina - Srbina, a na mrtvace nabacuju prašinu i đubre. Kod Arnauta vlada bezobzirnost i nasilje prema hrišćanima".

Gaston Gravije, Francuz, istraživao je Kosovo i Metohiju kao središte Stare Srbije pod turskom vlašću i uočio ključne probleme, osnovne političke, demografske, kulturne i verske tendencije u ovoj zemlji. On iznosi sveopštu anarhiju i zulume arbanaških feudalaca nad pravoslavnim Srbima, koji su presudno uticali na demografske prilike i etničko stanje na Kosovu i Metohiji. Tu je etničko čišćenje pravoslavnog srpskog stanovništva uz blagonakloni stav turskih vlasti, organizovanog terora, svakodnevna ubistva, silovanja, pljačke, paljevine i uništavanje srpskih manastira i crkava.

Gaston Gravije dalje veli: "Opasnost je za Srbe utoliko veća što na Kosovu i Arbanas počinje da zaboravlja da je koliko do juče bio samo pastir i razbojnik. Tako pribegavajući otimačini i razbojništvima, čije žrtve nisu nikada njihovi sunarodnici, oni takođe uspevaju da se nasele tamo gde žele i da se obogate srpskim dobrima i imetkom".

Meri Daram, Engleskinja, kaže: "Arbanas je najvećim delom, ostao tu dokle je stigao kada ga je Turčin našao, i sem što je prihvatio revolver i pušku ostragušu, on nije iskoračio ni za pedalj. On je ostatak minule prošlosti koja je u zapadnoj Evropi odavno zaboravljena. Oni su potpune neznalice o spoljnom svetu. Oni su još uvek u najranijem stadijumu istorije života naroda i još nisu odmakli izvan plemenskog oblika života. Arbanaška plemena su krajnje divlja". Da bi Meri Daram zaključila o svom obilasku ovih prostora ona dodaje: "Da su carevine nastajale i nestajale a da su Arbanasi ostali divljaci".

Viktor Igo, francuski pisac svetskog glasa, krajem prošlog veka objavio je "Proglas za Srbiju" u kom oštro kritikuje Evropu i njenu javnost što ništa ne preuzima a jedan narod se tu, baš u Evropi, satire turskim i arbanaškim zulumima.

Poreklo Arbanasa (21)

Viktor Berar o odnosima na Kosmetu

O događajima na Kosovu i Metohiji pisali su svi strani konzuli

Viktor Berar (1864-1931), francuski istoričar i pisac, dao je kao nepristrasan analitičar potpunu i verodostojnu sliku stanja u Staroj Srbiji, odnosno na Kosovu i Metohiji s kraja prošlog i početkom 20. veka. On apostrofira činjenicu da je problem i pogrom srpskog življa na Kosovu pre svega posledica panislamske politike, koju je kao osnovnu ideološku koncepciju sprovodio sultan i halifa Abdul Hamid.

Isticanje islamskih osnova proterivanje srpskog življa sa teritorije koje je vekovima nastanjivalo je izuzetno značajan segment srpsko-arbanaških odnosa. Pita se otkud Arbanasima pravo da proteruju Srbe sa teritorije države koja po svim važećim šemama nije bila arbanaška već srpska a koju su Turci okupirali. Osmansko carstvo nije bilo turska nacionalna država, već vaseljenski islamski halifat. Osnovna ideologija takve države je šerijat. Svaki sultan je nastojao da zadovolji apetite svojih muslimanskih podanika. Zato je, glavni oslonac tražio u neturskim muslimanskim narodima. A na Balkanu to su bili Arbanasi.

Pismo Jastrebova

Ivan Stepanovič Jastrebov, ruski kozul u Prizrenu, redovno je slao svoje izveštaje ruskom Poslanstvu u Carigradu kojima je izveštavao o zločinima Arbanasa nad Srbima sa ovih prostora. Ovi izveštaji govore o pljački Srba, ubistvima i silovanjima i otmicama srpskih devojaka i žena od strane Arbanasa. Kako ubijaju kaluđere i popove i vešaju ljude. Jastrebov za Arbanase kaže: "Lažna je predstava koja kruži o njihovoj neustrašivosti i hrabrosti. Oni su uvek plašljivi kada se susretnu sa regularnom vojskom i uvek se daju u bekstvo. Tako su oni u sukobu sa Srbima uvek bežali sa bojišta, a jedino su hrabri u napadu na nezaštićena srpska sela i na nejač.

O zločinima Arbanasa nad Srbima pod turskom vlašću pisali su i izveštavali i ostali ruski konzuli: Tuholka, Timajev, Gligorije Stepanovič Ščerbin, a zatim i zapadni pisci: David Urghart, Johan Georg fon Ham, V.M.A. Denton, Teodor A. Ipen, Henri Noel Braislsford i drugi.

Gedeon Josif Jurišić (1809-1872) iz Iriga je prvi domaći putopisac koji piše o Staroj Srbiji u putopisu "Dečanski prvenac", a Hadži Serafim Ristić je objavio: "Plač Stare Srbije". Međutim, najpotpuniju sliku o stanju u Staroj Srbiji daje nam nacionalni radnik, književnik i istoričar Miloš S. Milojević svojim opsežnim knjigama. Zatim Đorđe Popović Daničar, Sima Andrejević Igumanov Prizrenac, Spiridon Gopčević, Mihajlo G. Ristić, Milojko V. Veselinović, Branislav Nušić, Jovan Cvijić, Ivan Ivanić, Todor R. Stanković, Svetislav St. Simić, J. Tomić, Jefto Dedijer i drugi. Radi zaštite pravoslavnih Srba na prostorima Kosova i Metohije, a i radi svojih interesa, carska Rusija otvara svoje konzulate u Prizrenu, Kosovskoj Mitrovici kao i Skadru koji je otvoren 1856. godine dok Kraljevina Srbija svoj konzulat otvara u Prištini novembra 1889. godine. Prvi srpski konzul bio je Luka Marinković i Arnauti su ga 19. juna 1890. godine ubili pošto nisu kao pravoverni muslimani mogli da gledaju "kaurina" kako štiti raju.

Iz konzulatskih, srpskih i ruskih, izveštaja vidi se kako su srpska svetilišta manastiri i crkve harani i rušeni naročito posle dveju pomenutih seoba 1690. i 1737. godine.

Za sve vreme turske okupacije na Kosovu i Metohiji srpski narod se grčevito borio protiv islamizacije i poarbanašivanja. Etnički ovi prostori su bili jedan od najhomogenijih srpskih predela ali se ubistvima, prinudnim iseljavanjem, delom islamizacijom, a zatim stalnim arbanaškim nasilnim naseljavanjem etnička i konfensionalna slika promenila na ovim prostorima.

Izveštaj konzula

Srpski konzul u Prištini Sima Avramović u svom izveštaju ministru inostranih dela dr Mihailu Vujiću piše:"Gledati ga bosa, odrpana, duhom klonula, telom iznurena, opljačkana, prebijena, proređena, u strahu, tuzi i bolu: tu valja doista imati srce od granita, a živce od čelika da se sve to izdrži".

Ministar Vujić obaveštava Stojana Novakovića srpskog opunomoćenog ministra u Petrogradu sledeće: "Karakteristično je pomenuti da su Arnauti sada više no ikada udarili na čast i obraz žena i devojaka Srpkinja. A još je simptomatičnija pojava što Arnauti, primer redak u analima arbanaških zločina, udaraju na srpske svetinje, crkve i manastire, a Turska i ne haje na žalbe Srba."

Poreklo Arbanasa (22)

Pismo sveštenika

kralju Petru

Istorijska istina je da su Arbanasi pomagali razne okupatore

Predsednik i namesnik Anđelko Nešić 21. juna 1905. godine, sveštenik iz Kosovske Mitrovice piše kralju Petru Karađorđeviću sledeće:"...Nema dana kada ne ode sa lica zemlje po koji Srbin, a često i po mnogo njih. Arnauti ubijaju, kradu, otimaju žene i devojke pa ih sramote i na očigled njihovih srodnika. Ako ovakvo stanje potraje duže, onda slobodno možemo reći: s Bogom Srbine, jer ga za kratko vreme neće biti ovamo".

Položaj Srba će iz dana u dan biti sve teži do Prvog balkanskog rata oktobara-decembra 1912. godine kada su ovi prostori oslobođeni od Turaka. Mir dugo neće potrajati. Ubrzo je 1914. izbio Prvi svetski rat u kojem Arbanasi nastavljaju zločinima prema srpskom narodu i bore se protiv srpske vojske a za interes i na strani Austro-ugarske. Uz njihovu pomoć je Austrougarska u Prvom svetskom ratu otežala položaj vojsci Kraljevine Srbije. Kačačke vođe Azem Bjeta, Hasan Priština, Iso Boljetini i Bajram Curi sa svojim kačacima, napadali su srpsku vojsku na Kosovu i Metohiji u vreme Cerske bitke, avgusta 1914. Kačaci su napadali i ubijali vojsku i civile koji su se povlačili, u jesen i zimu 1915-1916. Ni završetkom Prvog svetskog rata protiv Kraljevine Jugoslavije već 1922.

Bune i ustanci

Arbanasi vode veliku propagandu preko pomenutih kačačkih vođa i arbanaških organizacija "Kosovskog komiteta", "Džemijeta", "bese", "Merhameta", zatim VMRO i ustaša. Italija ima među Arbanasima na Kosovu i Metohiji svoje špijune među kačačkim vođama, katoličkim fratrima, bivšim begovima, agama i hodžama. Italija će pred Drugi svetski rat, u Albaniji, koju je 1939. godine okupirala, organizovati mnoge centre za obučavanje Arbanasa za diverzantske i terorističke akcije na jugoslovensko-albanskoj granici. Ovi centri su postojali u nekoliko mesta u Albaniji a o trošku Italije.

I Karađorđev ustanak 1804. godine ne može se posmatrati samo kao revolucionarni pokret naroda beogradskog pašaluka; njegov domet i program daleko su širi. Nije se oslobađao samo Beogradski pašaluk, već srpski narod širom Turske. Karađorđe je 1804. godine pokušao da ustanak proširi i na delove Crne Gore, Bosne i Hercegovine, a 1806. godine operacije ustaničke vojske usmerene su ka Starom Vlahu, Bosni i Metohiji. Neuspeh Prvog srpskog ustanka nije zaustavio ovaj široki oslobodilački pokret.

Osveta

Četrdesetih godina formulisan je i potpuni nacionalni program oslobođenja srpskog naroda i ulog a koju oslobođena Srbija ima da odigra u tome.

Najsuroviju osvetu za oba srpska ustanka i za konačni gubitak beogradskog pašaluka imali su da podnesu Srbi na Kosovu i Metohiji, pre svega zbog toga što su i sami učestvovali u oslobodilačkom pokretu, boreći se u redovima ustaničkih vojski, a potom i kao veliki revolucionarni potencijal koji bi Srbija i Crna Gora mogle iskoristiti u svojim daljim oslobodilačkim akcijama. Proganjan i raseljavan već stotine godina pre toga, srpski narod je u vreme svojih ustanaka 1804. i 1815. i neposredno posle njih, na Kosovu i Metohiji, u Staroj Srbiji, bio podvrgnut sistematskom istrebljenju.

Istorijski položaj srpskog naroda na širem području Kosova, naročito u prištinskom, prizrenskom, pećkom, u prvim decenijama 19. veka bio je izuzetno nepovoljan i težak. Vrše se sistematske i stravične reakcije i pljačke s ciljem da se čitava jedna već duboko podjarmljena, potpuno obespravljena i u svakom pogledu sputana populacija, od nekoliko stotina hiljada ljudi, nasilno primora da promeni etnička obeležja i da se odrekne svoje verske i nacionalno-kulturne osobenosti kao dela srpskog naroda.

Dvadesetih i tridesetih godina 19. veka, prištinski paša, Jašar-paša, inače Albanac, uništio je 79 srpskih sela, seljaci su pobijeni, raseljeni ili proterani zbog otpora turčenju i čitlučenju, i da je još isto toliko sela bilo naterano da većim delom pređe u islam. Razbijena je etnička homogenost srpskih seoskih naselja. Napada se crkva, a sveštenike ganjaju i ubijaju, crkve se ruše, manifestacije verskog života se zabranjuju.

Pljačke i ubistva

Nepodnošljivo stanje dovelo je do velikog ustanka srpskog naroda u niškom vilajetu 1841. godine, koji je zahvatio celu južnu Srbiju, a organizaciono je pripreman i u prizrenskom, đakovičkom, pećkom, novopazarskom i prištinskom pašaluku. Ustanak su surovo ugušili Albanci muslimani. Oni potom otpočinju sa velikim progonom Srba i pljačkom srpskih svetinja. Manastir Gračanica je poharan. Sudbina manastira Dečana je ista. Zato se arhimandrit dečanski Serafim Ristić obraća ruskom caru Aleksandru Drugom. 15. februara 1895. godine sa svojom braćom iz manastira "sa suzama se mole za snažnu, zaštitu od divlji i svirepi Arnauta, koji se Boga ne boje, a carske turske zapovesti ne slušaju".

Oslobodilački ratovi Srbije i rne Gore 1876, 1877. i 1878. godine kao da su pospešili albanske zločine nad Srbima. Tako da su se zločini svakog dana povećavali što je uslovilo da u vremenu od 1878-1912. do konačnog oslobođenja ovih prostora od Turaka, sa ovih prostora izbegne preko 400.000 Srba.

Poreklo Arbanasa (23)

Prizrenska liga kao osnova albanije

Pretvaranje Albanije u odskočnu dasku za ostvarivanje pretenzija Italije prema Balkanu

Prošlo je 125 godina od formiranja ove Lige na kojoj su postavljeni temelji tzv. "Velike Albanije", čijim idejama su se napajale sve albanske populacije do danas.

Radi lakšeg razumevanja njenog formiranja, rada i karaktera, nužno je ukratko razmotriti uslove u kojima je došlo d o njenih konstituisanja. Pri tom se ne može zaobići Pariski mirovni ugovor iz marta 1856. godine, čiji su potpisnici bili Rusija, Francuska, Velika Britanija, Austro-Ugarska, Italija i Turska. Zahvaljujući ovom Ugovoru, Turska je uspela da produži i delimično učvrsti svoju vlast na Balkanu.

Njime joj je zagarantovana nezavisnost i integritet. Da bi zaštitili svoje teritorijalne i druge interese, Austro-Ugarska i Velika Britanija sklopile su još jedan Ugovor aprila iste godine, kojim je Turskoj opet zagarantovana nezavisnost. Ovim Ugovorom su ignorisane ostale potpisnice martovskog ugovora.

U njemu su do punog izražaja došle pretenzije ovih sila prema Balkanu manifestovane kroz oržanje status-kvoa, odnosno zalaganje za opstanak turskog carstva dok se one nagode oko podele interesnih sfera. Poznato je da su Rusija i Austro-Ugarska imale najveće osvajačke pretenzije prema Balkanu, što je kasnije i došlo do izražaja.

Težnje Italije

Ništa manji interes neće pokazati ni Italija. Na Berlinskom kongresu 13. juna 1878. godine, zauzet je stav da članice Kongresa mogu da budu samo potpisnice Pariskog ugovora iz aprila 1856. godine, čime su balkanske države u startu eliminisane i onemogućene da zastupaju svoje interese. Oba ugovara su odraz osvajačkih pretenzija velikih sila prema Balkanu.

Uvek misleći na Rimsko Carstvo, propalo 476. godine i na Mletačku Republiku, propalu 1796. godine, opijena svojom prošlošću Italija je stalno težila da se širi. Tek kada se ujedinila 1870. godine, usmerila je svoju propagandu i političke aktivnosti prema Sredozemlju. U ovom pogledu imala je dosta svojih ciljeva, a jedan od njih je i pretvaranje Albanije u odskočnu dasku za ostvarivanje svojih pretenzija prema Balkanu, i d pri tom otkloni uticaj ostalih sila naročito Austro-Ugarske.

Ali najveća opasnost za teritorijalno širenje bili su joj južnoslovenski narodi. zato je uveliko težila da posle Turske bude prisutna na albanskoj teritoriji da bi preko nje stupila na Balkan i dalje sve do male Azije.

To stanje najbolje je ilustrovao Albanac, Stavro Skendi, koji je isticao da se do Sanstefanskog mira nije znalo, niti se moglo znati, niti je bilo jasno, šta se stvarno zamišljalo pod pojmom Albanija, niti se taj pojam u to doba mogao definisati.

U ratu između Turske i Rusije, u kom je Turska poražena, učestvovali su i jaki odredi Albanaca. Ovaj poraz Turske teško je pogodio vodeći albanski sloj koji je imao velikog uticaja na Porti. Albanci su Turskoj dali veliki broj paša, vojskovođa i vezira. Ovi Albanci su tada tražili d teritorije na kojima žive Albanci budu autonomija u turskoj Carevini. U takvim okolnostima je nastala ideja za stvaranje. Prve albanske lige.

U vreme njenog stvaranja, na Albance na njihovom etničkom području, vršeni su mnogobrojni idejno-politički uticaji s više strana. Tako Austro-Ugarska svoje teritorijalne aspiracije prikriva navodnom opasnošću od "Panslavizma 2. Italija, da bi se adekvatno suprotstavila Austro-Ugarskoj, ona vešto podmeće svoj plan kompenzacije, koji Bizmark bez dvoumljenja prihvata.

Po ovom planu Austro-Ugarska treba da okupira Bosnu i Hercegovinu, Francuska Tunis, a Italija etničku teritoriju Albanaca. U takvoj vojno-političkoj atmosferi poremećenih odnos dolazi do održavanja Berlinskog kongresa. Na njemu su odmerene snage evropskih sila u smislu podele turske carevine, posebno njenog evropskog dela.

Turski agenti

Razdoblje trogodišnjeg dogovaranja 1875-1878, evropskih država o podeli Turske pokazalo je mnoge aspiracije i osvajačke pretenzije. U ovakvim istorijskim uslovima i vojno-političkim odnosima nastala je Kongra, Prva albanska liga.

U ratovima Srbije i Crne Gore protiv Turske 1876-1878. godine Albanci islamske veroispovesti borili su se kao i do tada na strani Turaka. U ovakvim uslovima 23. maja 1878. godine po starom kalendaru, održana je osnivačka skupština lige, kojoj je prisustvovalo 300 delegata. Sednice u održavane svako dana tokom dve nedelje i bile su tajne.

Iste godine 5. juna proglašene su Odluke Lige koje su bile direktno uperene protivu Srbije, Crne gore i Grčke. Delegate su sačinjavali veleposednici, hodže i plemenske starešine. Ovo je bio rezultat angažovanosti turskih agenata oko održavanje Lige. Sastanak je otvorio Abdulj Frašeri, bekteš iz južne Albanije. Izabrano je rukovodstvo Lige na čijem se čelu našao Mustafa Tetova.

Odluka Kongrina - zborska - napisana je u formi mauzera u dva primerka potpisana sa 4.000 potpisa i udarenim muharima. Jedan je primerak odmah poslat Sultanu, a drugi primerak je bio namenjen berlinskom kongresu. Iz ovog se vidi da je Liga imala punu podršku od Turske i da je izrazito zahtevala da Albanci i dalje ostanu u sastavu turske carevine.

Poreklo Arbanasa (24)

Prvi Balkanski rat i Srbija

Isa Boljetinac preti svima koji ne budu branili tursko tle

U Prvom balkanskom ratu 1912-1913. godine Srbija je najpre utvrdila geografske oblasti za koje se vezuju njeni interesi u tom ratu: to je Stara Srbija 2, u koju spada Novopazarski sandžak, Kosovo polje, Metohija i neke oblasti južno do Šar-planine i da Stara Srbija izlazi uzanim pojasom na Jadransko more oko Skadra, Lješa i Drača - imajući u vidu srednjovekovnu situaciju. Stanje ovih oblasti dok su još bile pod Turcima a posebno u razdoblju od 1900. do 1912. godine može se tvrditi da je to zemlja najveće anarhije i nasilja, ne samo na Balkanskom Poluostrvu no možda jedinstvena u svetu. Žrtva tog stanja su Srbi, a glavni uzrok ovakvih srpskih nevolja su Arbanasi; to su kolonisti nasilno nastanjeni, a Srbi proterani.

Oni koji su ostali u Staroj Srbiji podvrgnuti su čitlučkom sistemu, svakojakim nasiljima i osiromašenju, islamizaciji i odnarođavanju; ugroženi su im i crkva i škola; nikakva im se prava, ni ona po sultanskim fermanima ni po zakonima mladouturskih vlasti, u stvarnosti ne priznaju. Planskim, a nasilnim naseljavanjem muslimanskih doseljenika i proterivanjem srpskih žitelja razbijaju se kompaktne srpske mase i prave oaze mešovitog hrišćansko-muhamedanskog stanovništva.

Ovakva nasilja i zločini nad Srbima pomenutih prostora traju vekovima. Proučavanjima Srpske akademije nauka utvrđeno je da je tokom 18. i 19. veka iseljeno iz Stare Srbije oko pola miliona duša. Najmnogobrojnije iseljavanje je usledilo srpskim ustancima 1804-1815. godine i srpsko-turskim ratovima 1876 - 1878. godine. Islamiziranja su, pojedinačna i masovna: čitave oblasti su na taj način odnarođene - Župa Gora, Drenica, Prekoruplje, Međuvode i td. Tako da je danas dobar deo Arbanasa na Kosovu i Metohiji srpskog porekla.

Ovo je još vreme kada Arbanasi nisu narod, već su to izdeljena i međusobno zakrvljena plemena, bez zajedničkog jezika, pisma i vere.

U službi Turaka

Turska vrši opštu mobilizaciju za rat protiv Srbije u kojoj se jedan broj Arbanasa odaziva, a za odbranu "vere prorokove", kačački vođa Iso Boljetinac ističe da će zapaliti kuće svih onih koji ne budu branili "tursko zemljište". Na taj način odbrana kosovskog pravca, prepuštena je Arbanasima. Najžešći otpor srpskoj vojsci organizovali su Albanci u samom pograničnom pojasu oko Merdarske karaule. Srpske snage su napredovale i posele čitavu severnu i srednju Albaniju u toku oktobra i novembra 1912. godine. pred sam rat 10. oktobra 1912. godine, skup albanskih glavara u Skoplju je doneo odluku da se bore na strani Turaka. Zahtevima ovog skupa priključili su se u Debru i Prištini.

Ovakvo napredovanje srpske vojske i njeno izbijanje na obale jadranskog mora i dalje nije pogodovalo Austriji, pa se iz tih razloga trudila da se što pre stvori autonomna država Albanija sa šato većim prostorom a na štetu Srbije i srpskog naroda. U svemu ovom Nemačka podržava Austriju. Cilj Austrije je bio da izbije na Solun.

Odluka u Londonu

Italija je bila popustljivija kada su bili u pitanju većih sukoba pa su pribegle da na štetu Srbije idu na stvaranje autonomne Albanije i Crne Gore na severu "u svakom slučaju budu susedne", pa je tako skinuto s dnevnog reda pitanje teritorijalnog izlaza Srbije na more. Sile su se složile, samo da se Srbiji odredi jedna trgovačka luka na albanskoj teritoriji, slobodna i neutralna, sa kojom će Srbija biti vezana neutralnom železnicom, pod evropskom kontrolom i stražom međunarodne žandarmerije. Tako je 17. decembra 1912. godine na Konferenciji ambasadora u Londonu doneta odluka o stvaranju autonomne Albanije.

Kraljevina Srbija i Crna Gora oslobodile su svoje vekovne teritorije koje su bile pod turskom vlašću do 1912. godine. Po oslobođenju Kosova i Metohije, Turci odlaze masovno, ali ipak jedan broj njih ostaje na ovim prostorima. Međutim, ove prostore napuštaju i Albanci, u prvom redu paše, age i begovi, a najveći broj onih koji su izbegli su kačaci-zločinci. Mnogi od njih su se povukli sa Turcima, a većina je prebegla na teritoriju autonomne Albanije. Kačaci su do tada vršili velike zločine nad Srbima koji sa svojim zločinima neće ni prestajati.

Srpski vojni organi posle Balkanskog prvog rata vrši prebrojavanje stanovnika Kosova i Metohije. Tada je odnos bio Srba 51 posto, a ostalih 49 posto. U ostale su spadali jedan manji broj Jevreja, još manji broj Čerkeza, nekoliko stotina turskih porodica, jedan broj katolika kako Srba tako i Albanaca, veći broj arnautaša - a to su Srbi, hrišćani koji su primili islam i poarbanašili se, a od Albanaca bio je najveći broj islamske veroispovesti.

Srbija nije htela

Srbija nije tada, kao Bugarska i Grčka, iskoristila priliku, da pripadnike islamske vere, Albance, zameni za pravoslavne hrišćani koji su se nalazili u Turskoj. Takođe, Srbija je imala ponudu od onih koji su krajem 19 veka i u prvoj deceniji 20. veka primili islam da se vrate u svoju pravoslavnu veru, što Srbija nije dozvolila. I danas u 21 veku ima nekoliko desetina hiljada žitelja na Kosovu i Metohiji kojima je maternji jezik srpski a vera islamska. Te žitelje nazivamo Gorancima.

Poreklo Arbanasa (25)

Prvi svetski

rat 1914-1918.

Zapamćeno je stradanje srpskih vojnika u manastiru kod Prizrena

Konferencija ambasadora u Londonu 1912-1913. godine nije do kraja rešila pitanje Albanije, mada će neke odluke biti od trajnog značaja. Razgraničenje nije sprovedeno u celosti, tako da je Prvi svetski rat zatekao Albaniju bez definitivno određenih i međunarodno priznatih granica.

A teritorijalni integritet Albanije je zato odmah, u samom početku rata, sa više strana ugrožen i osporen. Italijani su zauzeli Valonu i ostrvo Saseno; Grci su anektirali južnu Albaniju; Crnogorci su ponovo uzeli Skadar; Srbija je okupirala celu srednju Albaniju sa Elbasanom, Kavajom, tiranom i Išmijem. Na savezničke proteste srpska vlada je odgovorila da je ta mera bila potrebna radi zaštite pozadine fronta koji su za Austriju igrali u propagandni veliku i značajnu ulogu.

Pomoć Esad-paše

Ugrožena drugom austrougarskom ofanzivom u toku Kolubarske bitke, Srbija je povukla svoje trupe i sa tih tačaka do kraja oktobra 1914. zadovoljavajući se time što je za sobom ostavila vladu Esad-paše u Draču, sa čijom je naklonošću mogla računati. Međutim, ni Antanta nije previše poštovala londonske dogovore o Albaniji.

Tajnim Londonskim paktom od 26. aprila 1915. predviđa se dodeljivanje Valone i Sasena Italiji, kao i obrazovanje jedne male albanske države pod italijanskim protektoratom: Francuska i Engleska, sa svoje strane zadržale su pravo da zatraže deobu Albanije između Srbije, Crne Gore i Grčke, a Italija se tome neće protiviti.

Integritet države ugrožavale su centralne sile, pogotovu od trenutka kada su, u Makenzenovoj ofanzivi u jesen 1915, okupirale čitavu Srbiju i Crnu Goru. Albansko stanovništvo Kosova i Metohije i zapadne Makedonije, iščekivalo je veliki rat kao priliku da se otrgne od Srbije i Crne Gore.

Uputstvo iz Beča

U julu 1914. godine, vršene su i opsežne pripreme pod rukovodstvom Albanaca, Ise Boljetinca, po naredbi iz Beča, da se organizuje veliki albanski ustanak na Kosovu. Otvorenih većih neprijateljstava Albanaca dok su srpske trupe pokazivale snagu; napadi na pozadinu, na male grupe i pojedince vojske i naroda u povlačenju nastaju tek u periodu velike krize i evakuacije u albansko primorje.

Zabeleženi su teški zločini i ubistva u Metohiji, među kojima se ističe pokolj u manastiru Sv. Marka kod Prizrena u novembru 1915. godine, gde je na prevaru pobijeno nekoliko srpskih vojnika i oficira. Prilikom povlačenja srpske vojske kroz Albaniju, napadani su zbog pljačke. Izgladneli i promrzli ljudi skidani su do gole kože i ubijani ili prepušteni "beloj smrti" i snegu. Neprijateljstvo Albanaca prema srpskom narodu ispoljilo se i sledećih godina, za vreme austrougarske i bugarske okupacije Srbije. Albanski narod protiv ovih okupatora nije ništa preduzimao ni na Kosovu ni bilo gde. Ali su se vrlo zločinački pokazali u gušenju srpskog ustanka u toplici 1916. i 1917. godine. Oktobra 1917. godine od strane Austrijanaca su obrazovane specijalne arnautske jedinice za borbu protiv srpskih četnika.

Posle proboja Solunskog fronta Kosovo i Metohiju oslobađaju srpske i francuske trupe u toku oktobra 1918. godine. Od tada pa sve do 26. jula 1926. godine kada je međudržavni sporazum između Kraljevine SHS i Albanije potvrdila Konferencija ambasadora, avgusta 1925. godine. Završni protokol o razgraničenju Međunarodne komisije potpisan je u Firenci 1926. godine time je definitivno rešeno pitanje albanskih granica, koje i danas važe između Srbije i Albanije.

Kosovo, Metohija i zapadna Makedonija bili su za nekoliko prvih godina posle 1918. godine u stvari, u pravom vanrednom stanju i provizorijumu: s jedne strane, sa albanskim-kačačkim terorizmom, a s druge strane, sa pokušajima da se nacionalni i socijalni odnosi razreše kroz program agrarne reforme, kolonizacije, a delimično i iseljavanja muslimana iz Jugoslavije. Ni do početka Drugog svetskog rata u tim krajevima stanje nije normalizovano, niti je bio rešen bilo koji životni problem - ne samo Albanaca nego ni Srba, Crnogoraca i Makedonaca.

Poreklo Arbanasa (26)

Kačački zločini između dva svetska rata

Kada bi kačaci prebegli u Albaniju, čekali bi ih hrana i novac

Dok je Kraljevina Jugoslavija sprovodila u život odredbe o agrarnoj reformi i kolonizaciji na Kosovu i Metohiji, jugoslovenska vlast se morala nositi sa albanskim terorizmom kačaka. Kačačke terorističke akcije najviše su se ispoljile u periodu od 1918. do 1924. godine, ma da se i kasnijih godina javlja odmetništvo.

Odmetnik od vlasti, ali i razbojnik i pljačkaš je u stvari jedno: Akcije kačaka nisu bile gerilskog karaktera nego teroristički i pljaščkaški napadi na ustanove vlasti i srpsko stanovništvo. Napadi su uvek bili lukavi, podli, s leđa i iz zaseda. Vlasti su prišli amnestijama koje su imale donekle uspeha. Ali je i primenjivala odgovarajuće mere za kačake i njihove skrivače i pomagače. Važnu ulogu u održavanju nesređenog stanja, imala je politička i diverzantska aktivnsot italijansko- albanske propagande i emigrantskih centra.

Ujedinjeni protiv Srba

Akcija kosovske emigracije Albanaca uklapala se u opštu borbu protiv Kraljevine Jugoslavije, koju vodili na jednoj strani ustaše, a na drugoj "makedonstvujuši". Italijanska vlada je bila glavni oslonac ovih pokreta. Ona je uspela da pridobije i rukovodioce tzv. "Kosovskog komiteta" čije je tada sedište bilo u Beču, na čelu sa Bedri Pejanijem i Ibrahimom Đakovom. Ministar spoljnih poslova grof Đano u svom dnevniku piše: "Moramo uspavati Jugoslovene. Ali, kasnije, naša politika mora da se živo pozabavi Kosovom. Ovo će privući pažnju Albanaca i predstavljati uperen nož u kičmu Jugoslavije".

Italijanska propaganda nije prestajala da deluje na Kosovu i Metohiji. Tako je uspela da 1919. godine podstakne pobunu u Drenici, a slična pobuna pripremana je i u Metohiji. Vođa ove pobune bi je Azem Bejta koji je sa svojim kačacima došao u sukob, ne samo sa vlašću, već i sa vojskom. Azem Bejta je kao vođa kačaka palio cela srpska sela, srpske porodice ubijao. On je služio kao spona između članova Kosovskog komiteta sa jugoslovenske teritorije i onih koji su u Albaniji, bilo kao odmetnici ili kao državni predstavnici albanske vlade.

Kada bi kačaci sa Kosova i Metohije prebegli u Albaniju, tamo ih je čekalo snabdevanje u hrani i novcu kao regularnu italijansku vojsku. U svestranoj pomoći kačacima naročito se isticao D-Anuncio. On je Kosovskom komitetu, koji je zasedao u Skadru i spremo za napad Kosovare, a Kosovari su Albanci sa Kosova i Metohije koji su činili zločine i da ne bi pred zakonom odgovarali, bežali su u Albaniju i tamo su ih nazivali Kosovarima.

D - Anucio im je obećao oružje i novac. On će se pojaviti i kasnije, naročito u dogovoru sa Hasan beg Prištinom i Bajramom Curijem. Hasan Priština je bio komandant žandarmerije za vreme austrougarske okupacije Srbije. Hasan je do 1933. godine bio na čelu albanske emigracije. Italija je pomagala njega i Mustafu Kruju da bi okupili što više emigranata iz Jugoslavije. NJih dvojica se povezuju sa Antom Pavelićem i Ivanom Vančom Mihailovim. Sastajali su se u Sofiji i Pešti. Po nalogu Musolinija, Hasan Priština podnosi peticiju Društvu naroda o stanju nacionalne manjine Šiptara u Kraljevini SHS. Hasana Prištinu ubili su njegovi Šiptari 1933. u Solunu.

Nepismenih 90 odsto

Peticiju koju je uputio Društvu naroda u kojoj kaže da je težak položaj Arnauta na Kosovu i Metohiji većinom su potpisale žene i deca. A zna se da je preko 90 posto bilo nepismenih tih godina. Za vreme Kraljevine SHS, na Kosovu i Metohiji Albanci su najviše bili maltretirani i eksploatisani baš od njihovih sunarodnika bivših aga i begova koji su nastavili sa svojim radom i ponašanjem kao i u doba turske okupacije.

Albanci- Šiptari, kao nacionalna manjina u Kraljevini SHS, imali su svoje političke prave i stranke oko kojih su se okupljali. Tako su 1919. godine osnovali svoju stranku "Džemijet", društvo za zaštitu muslimana.

Poreklo Arbanasa (27)

Dvolična politika
prema državi

Kosovski komitet 1925. godine bio je lociran u Beču

Strankom je rukovodio Centralni odbor koji se birao na kongresima održavani u aprilu svake godine. Ova stranka je na izborima 1920. godine dobila osam poslaničkih mesta, 1923. četrnaest, a 1925. godine nije imala nijednog poslanika jer se stranka pocepala na dve grupe. Jednu je vodio Ferad beg Draga, a bila je u većini, a manjoj je bio na čelu Kanan Zija.

Držanje ove stranke prema državi bilo je dvolično. Oba lidera koristili su sve povlastice vodećeg političkog sloja u državi, a na drugoj strani oni su svoje organizacije koristili za sprovođenje velikoalbanske politike, na perfidan način, koji je u izvesnoj meri tolerisala tadašnja vlast. Ferad beg Draga je bio u stalnoj vezi s tiranskom vladom. Džemijet se ugasila 1925. godine, ali nastavlja sa ilegalnim radom, što će se potvrditi za vreme Drugog svetskog rata, kada su Ferad beg Draga i njegov sin Ali postali aktivni eksponenti velikoalbanske propagande.

Kasnije će se u Rimu otvoriti Biro za organizovanje velikoalbanskot pokreta. Tom prilikom formirana je grupa Kosovara-kačaka za upade u Jugoslaviju. Jedna grupa albanskih intelektualaca sa Kosova i Metohije prebegla je u Albaniju. Za emigrante Albance s Kosova i Metohije interesovale su se mnoge diplomate i obaveštajne službe. Tako Britanski konzul u Skoplju Ralf Parker sarađuje sa Ganijem i Saidom Krueziju, inače Đakovčani, koji su bili saradnici engleske obaveštajne službe.

Tajna organizacija 1935. u Beogradu

Albanski studenti u Beogradu 1935. godine formirali su tajnu organizaciju "Besa". Osnovana je sa znanjem i uz pomoć i saglasnost albanske vlade u Tirani, a prema direktivama sekretara Albanskog poslanstva u Beogradu Sermet Đenđulije. Besa je u svom programu predviđala priključenje Kosova i Metohije Albaniji. Šaib Mustava i Ibrahim Ljutvić, kao predstavnici organizacije Besa, 1938. godine su uspostavili vezu s Bedri Pehanije, rukovodilac Kosovskog komiteta. Kosovski komitet datira iz 1913. godine koji je imao nekoliko metamorfoza.

Tako je 1919. godine Kosovski komitet predstavljao produženu ruku organizacije "Baškimi" koja je nastala 1915. godine u Kosovskoj Mitrovici na čelu sa Nedžipom Dragom. Kosovski komitet 1925. godine bio je lociran u Beču u kom su radili većinom emigranti sa Kosova i Metohije. Uglavnom ovaj Komitet koji će u 1941. godini doći na Kosovo i Metohiju pod okriljem fašističke Italije.

Kosovski komitet 1941. godine sačinjavali su: Bedri beg Pejani, kao predsednik, Tafilj Boljetini, Redžep Mitrovica, Ibrahim Đakova, Redžep Krasnići, Đazim Begoli, Đelal Mitrovica, Šaćir Curi i Đemal beg Priština. Ovaj komitet je imao značajnog uticaja na držanje albanskih masa na Kosovu i Metohiji u toku Drugog svetskog rata a i kasnije. Iz redova ovog komiteta proisteklo je nekoliko kvislinga koji će se po svojim zlim delima dugo pamtiti.

Odmah po kapitulaciji Kraljevine SHS, 1941. godine sa Bedri Pejanijem u Kosovsku Mitrovicu dolazi grupa od 600 emigranata među kojima je bilo 20 agenata SIM, od kojih su većina bili članovi komiteta stvorenog u Tirani. Još u prvim danima okupacije, Ali Draga u Kosovvskoj Mitrovici održao je skupštinu sa prvacima ovih krajeva za formiranje Komiteta "Levizija populare Šćiptare", koji bi ličio na "Fagka binda".

Ova će organizacija uglavnom raditi na isterivanju Srba sa prostora Kosova i Metohije. Jedan od članova tajne organizacije Besa bio je Đazim Blaca, koji je za vreme Drugog svetskog rata bio ministar fašističke vlade Džafer Deve. Posle oslobođenja Blaca, beži u Albaniju da bi se nakon nekoliko godina vratio u Jugoslaviju bez ikakve odgovornosti i opasnosti.

Agenti Abvera

Nemački Abver, pre Drugog svetskog rata, imao je svoje agente na Kosovu i Metohiji čiji je centar bio u Kosovskoj Mitrovici, a glavni akter špijunaže bio je Džafer Deva, još od 1936. godine. Po nalogu Abvera, osnovano je društvo Merhamet, čiji je osnovni zadatak bio špijunaža i separatizam. Umesto svoje humanitarne aktivnosti, ovo se društvo, pored špijunaže, bavi i politikom i služi interesima nacističke Nemačke.

Ovaj komitet je imao podršku nekih zemalja. Najviše je računao na podršku Austro-Ugarske i Italije i onih zemalja koje nisu bile za stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca s njenim granicama i granicama Grčke. U ovom su računali i na podršku Bugarske, pa jednim delom i na Mađarsku. Po završetku Prvog svetskog rata, Komitet svoju aktivnost usmerava na rad sa Albancima koji žive na prostorima Kosova i Metohije i jednog dela Grčke.

Poreklo Arbanasa (28)

Saradnja kačaka i VMRO - a

Kačkački napadi učestali su naročito od 1921. godine

Ideje kosovskog komiteta imale su velikog uticaja na kačake. Tako je, pod uticajem ovog komiteta, 1920. godine bila jedna akcija kačaka, njih 200 iz podrimskog i sreničkog sreza i napali selo Grabac, koje se nalazi kod Istoka, zapalili su selo i svu stoku opljačkali. U selu Suštici ubili su kmeta, zatim predsednika glavničke opštine i nekoliko pandura.

Kačački napadi su u 1921. godini učestali, naročito na putu Đurakovac - Peć. Vođe kačaka su naređivale kačacima da pale i pljačkaju kao bi sprečili naseljavanje ovih prostor ai sprovođenje agrarne reforme. Kačaci su imali podršku albanskog stanovništva jer su ih smatrali svojim zaštitnicma, oni su ih hranili i nisu hteli davati podatke o kačacima vlastima.

Pljačke i ubistva od strane kačaka su se iz godinu u godinu povećavali. Tako 1922. godine za kratko vreme izvršili su 58 ubistava, 18 pokušaja ubistva, 13 razbojništava i 71 jednu vrlo drsku krađu. Kačacima su se pridruživali oni koji su vršili ubistva, prikrivači i prodavci oružja, oni koji su bežali zbog krvne osvete, oni koji su pljačkali tuđu imovinu, krijumčari duvana, oni koji su izbegavali služenje vojnog roka i dr.

Od kačaka do balista

Pa oni koji su vršili ubistva nad onima koji su sarađivali sa jugoslovenskom vlašću kao što su: kmetovi, panduri, predsednici opština i drugi. Glavne vođe kačaka pored ostalih bili su: Azem Bejta, Bajram, Curi, Hasan Vučitrna, Iso Boljetinac, Mehmed Delija, Elez Jusug i drugi koji su skoro u svim mestima imali svoje bande. Krajem septembra 1924. godine izvršeno je uspešno razbijanje kačačkog odmetništva i likvidiranje njihovih vođa, ali kačački mentalitet nije uništen ni do današnjih dana. Da je to tako kačaci su bili potencijalni balisti u toku Drugog svetskog rata, a u naše vreme kačaci su oličeni u teroristima OVK.

Vođe VMRO su bile Todor Aleksandrov, Aleksandar Protogerov i Vanče Mihajlov. Sa njima za mračne ciljeve sarađivali su vođa kačaka Hasan Priština i Bajram Curi. Tako novembra 1920. godine tzv. Kosovski komitet na čelu sa Hasanom Prištinom i Hodžom Kadrijem zaključili su sa VMRO-om sporazum o zajedničkoj borbi protiv novostvorene Kraljevine SHS Jugoslavije, sa ciljem da se Kosovo i Metohija odvoji od Jugoslavije i pripoje Albaniji, a da se Makedonija pripoji Bugarskoj. U ime Komiteta ovaj protokol su potpisali Hsan Priština, Bedri Pejan , Hodža Hadriju i Sejfi Velmosi. Sporazum se odnosio na zajedničke komitsko-kačačke akcije, u prilog Bugarske i Albanije.

Iz tih razloga je u januaru 1924. godine u Albaniji u Valoni održan sastanak kome su prisustvovala i dva bugarska generala, od kojih je jedan bio A. Protogerov i dva bugarska generalštabna pukovnika. Na ovom sastanku je pripreman plan za dizanje ustanka Albanaca na Kosovu i Metohiji, kao i Makedoniji. U to vreme kod Bajrama Curija nalazili su se i kačaci Azema Bejte, koji mu je služio kao veza između kosovskog komiteta i VMRO. Aprila 1933. godine Vančo Mihajlov se susreo sa Hasanom Prištinom u jednom bugarskom selu i dogovorili su se o daljoj saradnji i izvođenju akcija i tada su odlučili da postignu sporazum sa svojim istomišljenicima Frankovcima - ustašama Ante Pavelića. Kosovski komitet, VMRO i ustaše predstavljali su uvek faktor nestabilnosti na Balkanu.

U službi Italije

Kačačke akcije će u velikoj meri koristiti Italija u odnosu na Jugoslaviju posebno od 7. aprila 1939. godine kada je Italija aneksijom i okupacijom Albaniju zauzela. Tada je u Tirani formiran jedan nov Kosovski komitet, pod vođstvom Ćerim bega Mahmudbegovića iz Peći. Italija preko njega obavlja svoju propagandu kod Albanaca na Kosovu i Metohiji. Poznati italijanski obaveštajac Anđelko Antika u Toropoji se sastaje sa vođama kačaka Sadik Ramom, Zećirom Radžom, obojica iz okoline Peći, i Hisenom Sejdijem iz Junika i sa njima se dogovara kako zajedno sa Tahirom Zaimom da vrati kačake u Jugoslaviju koji će raditi za interese Italije.

Poreklo Arbanasa (29)

Pompezni doček

okupatorima

Tiranu su u toku Drugog svetskog rata posećivali Nemci

U vezi s tim Italija popisuje kačake koji će na jugoslovenskoj teritoriji vršiti diverzije i ubistva. Tako je Ahmed beg Beriša iz Đakovice u Skadru i okolini popisao 500 dobrovoljaca- kačaka, Muharem Barjaktari popisao je 700, Mašuk Biba iz sela Nika je takođe evidentirao 700 dobrovoljaca.

Drugi svetski rat

Na Kosovu i Metohiji pred Drugi svetski rat vršljale su mnoge strane obaveštajne službe koje su skoro u svim većim mestima imale svoje saradnike kod albanskog življa. Ovi saradnici su delovali kao peta kolona od prvog dana rata do dana kapitulacije unoseći zabunu u narodu a i vojsci, sabotirajući mobilizaciju, pljačkali vojne magacine i napadali komunikacije.

Mnogi vojnici su bili žrtve bandi sastavljenih od albanskih žitelja, dezertera i kačačkih grupa. Oni su presretali pojedince i usamljene manje grupe vojnika, pljačkali ih, zlostavljali, a mnoge i ubijali. U prvim danima okupacije po svim gradovima i naseljima Albanci su nemačkim i italijanskim jedinicama priređivali pompezne dočeke i masovne manifestacije. Dočekali su ih kao svoje oslobodioce.

U dočeku najviše su se isticali hodže, pripadnici tajnih albanskih organizacija, agenti stranih obaveštajnih službi i dr. Srbi su stavljeni van zakona. Ovu naredbu saopštio je nemački general Eberhart na sastanku Džafer Devi, Bajazitu Boljetincu, Ćazim Blaci i Osmanu Solidu i drugim albanskim prvacima. Na sastanku od 21. aprila 1941. godine na kome su učestvovali prvaci iz svih krajeva Kosova i Metohije, nemačka komanda se obavezala da će podržati iseljavanje Srba i Crnogoraca sa ovih prostora.

Od toga dana započinje nezapamćeni teror nad srpskim življem: pale im se kuće, naređuju da se odmah isele pod pretnjom smrtne kazne i vrše se mnoga ubistva Srba. Albanci masovno stupaju u kvislinške formacije i organe vlasti. Sprovodi se akcija oduzimanja oružja od Srba. Vrše se internacije. Racije su svakog dana. Mnogi Srbi se iseljavaju u Srbiju i Crnu Goru.

Ubistva viđenijih domaćina, sveštenih lica, bivših činovnika i učitelja su spadala u deo plana kojim su hteli da stvore što veći strah i paniku i da bi shvatili da je nemoguć opstanak na Kosovu i Metohiji. Maskirani banditi upadaju u srpske kuće siluju, pljačkaju i ubijaju i zabranjuju da se zemlja obrađuje. Vrše se kidnapovanja pa se ucenom traži otku p u zlatu.

Ovakvo zlo stanje trajaće sve vreme okupacije, a koje će se pogoršati kapitulacijom Italije 8. septembra 1943. godine. Tada Nemci reokupiraju Kosovo i Metohiju i svu vlast prenose na Albance.

Poseta Albaniji

Herman Nojbaher, specijalni opunomoćenik Ministarstva inostranih poslova za jugoistok, stiže u Tiranu, kome je ministar spoljnih poslova Joahim fon Ribenrop saopštio da on želi Albaniju koja odgovara interesima trećeg Rajha. Nojbaher se odmah sastaje sa Džafer Devom i Vehbi Frašerijem.

Kvislinzi na Kosovu i Metohiji došli su vrlo nezavidan položaj po kapitulaciji Italije. Nemačka ratna mašinerija iz dana u dan trpela je sve veće poraze. U takvim uslovima traže spas u formiranju Druge prizrenske lige. Ova politička tvorevina imala je za cilj da rukovodi borbom za stvaranje velike Albanije i odbranu njenih granica. Tako je na sastanku vodećih kvislinga u Kosovskoj Mitrovici 30. jula 1943. godine potekla inicijativa o stvaranju ove lige, čija je osnivačka skupština počela 16. a završila se 19. septembra 1943. godine.

Vodeću i odlučujuću ulogu u formiranju lige imao je Džafer Deva. Po organizacionoj formi Druga liga je bila verna kopija prve lige u Prizrenu 1878. godine i po istom principu su birani njeni organi. U centralni komitet su izabrani: Aslan Boljetini, Tahir Zajmi, Musa Šehu, Šeh Hasan, Kolj Marđani, Ćazim Blaca. Prvi predsednik komiteta bio je Redžep Mitrovica, koga je zamenio Bedri Pejani, a njega Džafer Deva. Centralni komitet je imao četiri odseka: sekretarijat, finansijski odsek, kulturno-propagandni odsek i vojni odsek.

Druga liga je osnovala i Komitet nacionalne omladine za odbranu Kosova od srpskih i crnogorskih partizana sa sedištem u Prištini: Džafer Deva je pokazivao veliku upornost na jačanju lige, pa je osim omladinskog osnovao i Komitet intelektualaca kako bi njihove sposobnosti iskoristio za postavljene ciljeve.

Liga radi na konsolidaciji i homogenizaciji svih struktura vlasti i oružanih formacija. U tom smislu s vojne strane su formirali četiri zone odbrane na Kosovu i Metohiji. Sve svoje nade liga je usmerila na Nacionalni albanski front oličen u balistima koji će izvesti 1944. i 1945. godine separatističko-secesionističku pobunu. Bedri beg Pjeani kao vođa lige tražio je od Rajha da se formira SS divizija Skenderbeg, koja je i formirana od 12.000 lica sa Kosova i Metohije i zapadne Makedonije. Sve albanske kvislinške snage obezbeđivaće povlačenje nemačkih trupa iz Grčke štiteći njihov levi bok.

Drugu prizrensku ligu u stvari oformila nemačka obaveštajna služba preko svog agenta Džafer Deve nadajući se da je to i njima u interesu.